кашэ́ль
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
кашэ́ль |
кашалі́ |
| Р. |
кашаля́ |
кашалёў |
| Д. |
кашалю́ |
кашаля́м |
| В. |
кашэ́ль |
кашалі́ |
| Т. |
кашалём |
кашаля́мі |
| М. |
кашалі́ |
кашаля́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
кашэ́ль, -шаля́, мн. -шалі́, -шалёў, м.
Вялікая кашолка, звычайна з лучыны.
Злажыць сухія грыбы ў к.
◊
Плесці кашалі з лапцямі (разм., неадабр.) — гаварыць без толку, малоць бязглуздзіцу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кашэ́ль (род. кашаля́) м. корзи́на ж., коше́ль;
◊ пле́сці кашалі́ з ла́пцямі — нести́ чушь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кашэ́ль, ‑шаля, м.
1. Вялікая кашолка, звычайна з лучыны. Накласці сена ў кашэль. □ Данік рыдлёўкай падварочваў корч бульбы на градцы. □ Таня, сагнуўшыся, разграбала зямлю, вытрасала бульбіны і збірала іх у кашэль. Грамовіч. Бацька чапляе на плячо кашэль — вялікі, сплецены з дранак кош. Сачанка.
2. Абл. Тое, што і кашалёк. [Міхал] паскупеў і нават значна. Што ж? лепей з’есці не так смачна, Загнаць запас на хлеб, на сала, Абы капейка перапала, І лішні выгадаць рубель Ды палажыць яго ў кашэль. Колас.
•••
Плесці кашалі з лапцямі гл. плесці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кашэ́ль ’вялікая кашолка, звычайна з лучыны’; ’кашалёк’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк. МГ, Шат., Касп.). Таго ж паходжання, што і кашо́лка (гл.), г. зн. прасл. утварэнне пры дапамозе суф. ‑l‑ ад прасл. *košь ’кашолка’, ’кошык’. Усе дэрываты гэтага тыпу маюць прасл. характар і фармальна могуць быць зведзены ў тры варыянты праформ: *košelъ, *košela, *košelь (Трубачоў, Эт. сл., 11, 187–189). У аснове ўтварэння ляжыць слав. *košel‑ < *kosl‑ (параўн. лац. qualum < *quaslom ’кашолка, пляцёнка’). І.‑е. праформы не вельмі ясныя, здаецца, магло быць і *kuasl‑ і *kosló‑ (дарэчы, націск у слове *košelь, кашэ́ль дакладна адпавядае гэтаму другому варыянту).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
коше́ль м.
1. обл. (плетёная сумка) кашэ́ль, -шаля́ м., кашо́лка, -кі ж.;
2. (большой кошелёк) прост. кашэ́ль, -шаля́ м.;
3. рыб. буч, род. бу́ча м., жак, род. жака́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Скашалі́цца ‘збіцца, стоўпіцца’ (Юрч.). Да кашэль (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пяхце́ль (piachciél) ’сеткавы мяшок для сена карміць каня ў дарозе’ (Варл.), піхце́ль ’вяровачны мяшок для сена’ (Нік. Очерки; Касп.), пі́хцель ’кашэль для носкі сена’ (мядз., Жд.), ’кашэль з бяросты для харчу ў дарозе’ (Нік. Очерки). Відаць, да наступнага слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пяхце́р, пехцяра, м.
1. Абл. Кашэль, торба. [Селянін] прывесіў да аглоблі пяхцер з мурагом, выцягнуў з-пад сядзення гуньку і тады толькі пакрыў ёю каня. Лобан.
2. Разм. Пра нязграбнага, непаваротлівага чалавека. — Гэй, ты, пяхцер, разлёгся тут бабай разанскай, нельга і да арбы падысці, — раздаецца раптам голас Ваські Шкетава. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ *Навяшча́ты, навышчитый: навышчатый койіэлік ’кашэль з накрыўкай, які падвешваўся за спіной’ (палес., З нар. сл.). Ад навёсіць ’павесіць, падвесіць’, параўн. «згорнутую» назву такога кашаля — на́выска (там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)