кача́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
кача́ю |
кача́ем |
| 2-я ас. |
кача́еш |
кача́еце |
| 3-я ас. |
кача́е |
кача́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
кача́ў |
кача́лі |
| ж. |
кача́ла |
| н. |
кача́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
кача́й |
кача́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
кача́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
кача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. каго-што. Тое, што і каціць (у 1 знач.), але абазначае рух, які адбываецца ў розны час і ў розных напрамках.
К. бочкі.
К. бярвенне.
2. што. Размякчаючы ў руках і рухаючы па якой-н. паверхні, надаваць чаму-н. акруглую форму.
К. клёцкі.
К. шарыкі з пластыліну.
3. што. Паварочваць з боку на бок у чым-н. сыпкім, вязкім.
К. рыбу ў муцэ.
4. што. Разгладжваць пры дапамозе качалкі, качалак.
К. абрусы.
5. што. Рабіць пракатку (спец.).
К. ліставое жалеза.
6. Падкідваць каго-н. на руках, выражаючы радасць, захапленне і пад. (разм.).
|| зак. пакача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 2—4 і 6 знач.), вы́качаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 3 і 4 знач.) і скача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 2 знач.).
|| наз. кача́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кача́ць несов.
1. в разн. знач. ката́ть;
к. шар — ката́ть шар;
к. бялі́зну — ката́ть бельё;
к. галу́шкі — ката́ть галу́шки;
2. (подкидывать на руках, выражая радость, уважение) кача́ть;
3. валя́ть;
к. у муцэ́ — валя́ть в муке́;
4. опроки́дывать, вали́ть;
ве́цер кача́е слупы́ — ве́тер опроки́дывает (ва́лит) столбы́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кача́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Тое, што і каціць (у 1 знач.), аднак абазначае рух, які адбываецца ў розны час і ў розных напрамках. Качаць бярвенне. □ Дзеці дружна на бульвары Абручы качаюць. А. Александровіч. На палубе матросы качаюць бочкі, носяць скрынкі. Сіпакоў.
2. Размякчаючы рукамі і рухаючы па якой‑н. паверхні, надаваць чаму‑н. акруглую форму. Глядзелі хлопцы, як на дзіва, Як дзядзька, цеста замяшаўшы, Качаў галушкі, міску ўзяўшы. Колас.
3. Паварочваць з боку на бок у чым‑н. сыпкім, вязкім. Качаць рыбу ў муцэ. Качаць бульбіну ў тлушчы.
4. Разгладжваць, выпростваць з дапамогай качалкі, качалак. Качаць бялізну. // Спец. Рабіць пракатку. Качаць ліставое жалеза.
5. Разм. Падкідваць каго‑н. на руках, выражаючы радасць, захапленне і пад. А тут падхапілі Міколку на рукі і ну качаць. Лынькоў. Адкасілі шчыра — Сенажаці чыстыя... І качаюць брыгадзіра Дзецюкі плячыстыя. Маляўка.
6. Валіць на зямлю, перамагаць (пры дужанні, бойцы і пад.). [Валя] абівала ў мяне з плячэй снег, калі Пеця качаў нас у гурбах. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кача́ць ’качаць’ (ТСБМ, БРС, Касп., Сцяшк. МГ); ’качаць бялізну’, ’качаць, валяць’, ’раскачваць цеста’ і г. д. Параўн. ст.-рус. качати ’гайдаць, хістаць’, рус. кача́ть ’калыхаць, хістаць’, укр. кача́ти ’катаць’, ’качаць бялізну’, ’качаць цеста’. Далей параўн. польск. дыял. kociać się ’качацца, валяцца і да т. п.’, чэш. káceti ’валіць, разбураць’, káceti se ’валіцца’, ст.-славац. káceť ’рубіць (лес)’, славац. (дыял.) kácat sa ’хістацца’. У аснове гэтага дзеяслова са шматлікай семантыкай, але досыць празрыстай формай, ляжыць зыходнае *katjati (sę), якое з’яўляецца ітэратыўна-дуратыўным утварэннем да прасл. *kotiti. Пры гэтым атрымліваецца аблаўтная форма вакалізма (a < ō < о). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 164.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
закача́ць², -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
Пачаць качаць (у 5 знач.).
Зусім закачалі капітана.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пракача́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Разгладзіць качалкай, качалкамі. Пракачаць бялізну.
2. Качаць некаторы час (гл. качаць у 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дакача́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Скончыць качаць што‑н. Дакачаць бялізну. Дакачаць клёцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адмаглё́ўваць
‘качаць бялізну; рамантаваць што-небудзь’
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
адмаглё́ўваю |
адмаглё́ўваем |
| 2-я ас. |
адмаглё́ўваеш |
адмаглё́ўваеце |
| 3-я ас. |
адмаглё́ўвае |
адмаглё́ўваюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
адмаглё́ўваў |
адмаглё́ўвалі |
| ж. |
адмаглё́ўвала |
| н. |
адмаглё́ўвала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
адмаглё́ўвай |
адмаглё́ўвайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
адмаглё́ўваючы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)