каці́ць, качу́, ко́ціш, ко́ціць; незак.
1. каго-што. Рухаць, перамяшчаць што-н., прымушаючы каціцца па якой-н. паверхні, а таксама рухаць, везці што-н. на колах.
К. бервяно.
К. тачку.
2. Хутка ехаць (разм.).
К. на веласіпедзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каці́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
качу́ |
ко́цім |
| 2-я ас. |
ко́ціш |
ко́ціце |
| 3-я ас. |
ко́ціць |
ко́цяць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
каці́ў |
каці́лі |
| ж. |
каці́ла |
| н. |
каці́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
каці́ |
каці́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ко́цячы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
каці́ць несов., в разн. знач. кати́ть;
к. шар — кати́ть шар;
к. та́чку — кати́ть та́чку;
мо́ра ко́ціць хва́лі — мо́ре ка́тит во́лны;
к. на веласіпе́дзе — кати́ть на велосипе́де
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
каці́ць, качу, коціш, коціць; незак.
1. каго-што. Рухаць, перамяшчаць які‑н. круглы прадмет, прымушаючы яго вярцецца. Каціць бочку. Каціць мяч. □ А самым цікавым для мяне было пабачыць, як з высокага яруса бярвення кацілі ў Нёман калоды. Колас. // Рухаць, везці што‑н. на колах. Шашура ў гэты час з двума таварышамі каціў на фланг процітанкавую гармату. Мележ. Па цяністай алеі малады мужчына асцярожна каціў дзіцячую каляску. Гроднеў.
2. што. Перамяшчаць сілай цячэння, павеву ветру і пад. Толькі Бярэзіна, вада ў якой пацямнела ад холаду і хмурнага неба, спакойна і велічна коціць сваю плынь. С. Александровіч. Наша возера хвалямі б’ецца, Коціць пену сваю на пяскі. Калачынскі.
3. перан.; што. Губіць, нішчыць (пра эпідэмія), павальную хваробу). Геня ніяк не мог адразу зразумець, што хоча сказаць Кася, бо тая так хвалявалася, нібы на ферме .. чума.. коціць усю жывёлу. Пташнікаў.
4. Разм. Тое, што і каціцца 1 (у 2, 3, 4 і 5 знач.). І машына коціць.. мякка, бясшумна. Лынькоў. Па дарозе, уздымаючы слуп пылу, коціць на кірмаш айцец Парфіры. Чарот. А час ідзе, на захад коціць сонца. Шушкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каці́ць, каціцца ’каціць, рухаць, перамяшчаць які-н. круглы прадмет, вымушаючы яго вярцецца’; ’перамяшчаць сілай цячэння, павеву ветру і пад.’; ’губіць, нішчыць’; ’каціцца’ (ТСБМ). Параўн. рус. кати́ть, укр. коти́ти, коти́тися, ст.-чэш. kotiti ’каціць’, польск. дыял. kocić ’каціць, валяць і г. д.’. Для гэтых лексем выстаўляецца праформа *koitii (sę), якая лічыцца этымалагічна цяжкім словам. Агляд версій у Трубачова, Эт. сл., 11, 205–207. Магчыма, што слав. *kotiti працягвае і.-е. дзеяслоўную аснову *kat‑ ’кідаць’, з блізкім значэннем, вельмі ёмкую і перспектыўную (параўн., напр., ням. werfen ’кідаць’, але Junge werfen ’раджаць дзіцянят’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
страка́ціць, -ка́чу, -ка́ціш, -ка́ціць; незак., што.
Надаваць стракаты выгляд.
С. сцены ўзорамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кати́ть несов., в разн. знач. каці́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
браскаце́ць, ‑качу, ‑каціш, ‑каціць; незак.
Тое, што і бразгацець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сізі́фаў,
У выразе: сізіфава праца — бясконцая і марная праца (ад імя міфічнага цара Сізіфа, прыгаворанага за абразу багоў каціць на гару камень, які, дасягнуўшы вяршыні, скочваўся назад).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адгрукаце́ць, ‑качу, ‑каціш, ‑каціць; зак.
Разм. Тое, што і адгрукатаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)