каршу́н
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
каршу́н |
каршуны́ |
| Р. |
каршуна́ |
каршуно́ў |
| Д. |
каршуну́ |
каршуна́м |
| В. |
каршуна́ |
каршуно́ў |
| Т. |
каршуно́м |
каршуна́мі |
| М. |
каршуне́ |
каршуна́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
каршу́н, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
Вялікая драпежная птушка сямейства ястрабіных з доўгімі крыламі і загнутай дзюбай.
◊
Каршуном наляцець — злосна і хутка накінуцца, напасці на каго-н.
|| прым. каршуно́вы, -ая, -ае.
Каршуновая дзюба.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каршу́н, -на́ м., зоол. ко́ршун;
◊ ~но́м наляце́ць — ко́ршуном налете́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
каршу́н, ‑а, м.
Вялікая драпежная птушка сямейства ястрабіных з доўгімі крыламі і загнутай дзюбай. Над лесам, у празрыстай сін[ечы] неба, вісеў каршун. Асіпенка. Аднаго разу, калі каршун напаў на маленькіх куранят, галагуцкі певень.. забіў каршуна. Бядуля.
•••
Каршуном наляцець гл. наляцець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каршу́н 1, укр. коршун, рус. коршун. Генетычна суадносіцца з бел. каршак ’каршун’, коршак ’ястраб’. У індаеўрапейскіх паралелях, якія звычайна прыводзяцца, найбольш пераканаўчыя ст.-інд. káršati ’цягне, валочыць, рве’, ст.-іран. karš‑ ’цягнуць’. Тады слова каршун пры рэгулярнай у славянскіх мовах суфіксацыі для вытворных Nomina agentis чляніцца на марфемы kъrš і ‑unъ. Як мы бачым, у індаеўрапейскіх прыкладах іншая ступень аблаўту, але гэта яшчэ не азначае, што прыведзеныя лексемы не знаходзяцца ў генетычных суадносінах. Калі ўсё ж такі прызнаць генетычную суаднесенасць прасл. kъrš‑ і ст.-іран. karš‑, то kъrš‑unъ можна тлумачыць як ’той, хто цягне і рве’ (параўн. věd‑unъ ’той, хто ведае’). Але перш чым рабіць такі вывад, трэба ўлічыць характэрную распаўсюджанасць лексемы (толькі ўсходнеславянскія мовы, славацкую паралель можна тлумачыць як пранікненне з усходу: kršak < коршак). Лінгвагеаграфія сведчыць хутчэй па карысць іранскага паходжання.
Каршу́н 2 ’частка калаўрота ў выглядзе двузубай вілкі з жалезнымі зубамі, на якую надзяюць шпульку’ (Шатал.). Метафарычны перанос назвы птушкі на прыладу. Гл. каршун 1.
Каршу́н 3 ’гульня ў каршуна’. Адзін з удзельнікаў («перадавы») стаіць, астатнія бяруцца за яго. Каршун іх ловіць, а перадавы яму не дазваляе, абараняе сваіх дзетак (Нар. словатв.). Гл. каршун 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́ршун зоол. каршу́н, -на́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэ́яць, 1 і 2 ас. не ўжыв., рэ́е; незак.
1. Лятаць плаўна; лунаць.
У паднябессі рэяў каршун.
2. Плаўна развявацца.
Рэюць сцягі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
задзяўбці́, -дзяўбу́, -дзяўбе́ш, -дзяўбе́; -дзяўбём, -дзеўбяце́, -дзяўбу́ць; -дзёўб, -дзяўбла́, -ло́; -дзяўбі́; -дзяўба́ны; зак., каго.
1. Забіць, прыбіць ударамі дзюбы.
Каршун задзёўб курыцу.
2. Пачаць дзяўбці.
|| незак. задзёўбваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ах, выкл.
1. Перадае захапленне, здзіўленне, спалох, здагадку і пад.
Ах, як слаўна тут!
Ах, якая нечаканасць!
2. Перадае пачуццё жалю, гора.
Ах, якое няшчасце!
3. Перадае пачуццё гневу і абурэння.
Ах, каб вас каршун!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ко́ршак ’ястраб, каршун’ (ТСБМ, ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Сержп. Грам., Сержп. Пр., Бяльк.). Гл. каршун.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)