ка́ры

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ка́ры ка́рая ка́рае ка́рыя
Р. ка́рага ка́рай
ка́рае		 ка́рага ка́рых
Д. ка́раму ка́рай ка́раму ка́рым
В. ка́ры (неадуш.)
ка́рага (адуш.)		 ка́рую ка́рае ка́рыя (неадуш.)
ка́рых (адуш.)
Т. ка́рым ка́рай
ка́раю		 ка́рым ка́рымі
М. ка́рым ка́рай ка́рым ка́рых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

жаўтава́та-ка́ры

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. жаўтава́та-ка́ры жаўтава́та-ка́рая жаўтава́та-ка́рае жаўтава́та-ка́рыя
Р. жаўтава́та-ка́рага жаўтава́та-ка́рай
жаўтава́та-ка́рае		 жаўтава́та-ка́рага жаўтава́та-ка́рых
Д. жаўтава́та-ка́раму жаўтава́та-ка́рай жаўтава́та-ка́раму жаўтава́та-ка́рым
В. жаўтава́та-ка́ры (неадуш.)
жаўтава́та-ка́рага (адуш.)		 жаўтава́та-ка́рую жаўтава́та-ка́рае жаўтава́та-ка́рыя (неадуш.)
жаўтава́та-ка́рых (адуш.)
Т. жаўтава́та-ка́рым жаўтава́та-ка́рай
жаўтава́та-ка́раю		 жаўтава́та-ка́рым жаўтава́та-ка́рымі
М. жаўтава́та-ка́рым жаўтава́та-ка́рай жаўтава́та-ка́рым жаўтава́та-ка́рых

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

цёмна-ка́ры

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. цёмна-ка́ры цёмна-ка́рая цёмна-ка́рае цёмна-ка́рыя
Р. цёмна-ка́рага цёмна-ка́рай
цёмна-ка́рае		 цёмна-ка́рага цёмна-ка́рых
Д. цёмна-ка́раму цёмна-ка́рай цёмна-ка́раму цёмна-ка́рым
В. цёмна-ка́ры (неадуш.)
цёмна-ка́рага (адуш.)		 цёмна-ка́рую цёмна-ка́рае цёмна-ка́рыя (неадуш.)
цёмна-ка́рых (адуш.)
Т. цёмна-ка́рым цёмна-ка́рай
цёмна-ка́раю		 цёмна-ка́рым цёмна-ка́рымі
М. цёмна-ка́рым цёмна-ка́рай цёмна-ка́рым цёмна-ка́рых

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

све́тла-ка́ры

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. све́тла-ка́ры све́тла-ка́рая све́тла-ка́рае све́тла-ка́рыя
Р. све́тла-ка́рага све́тла-ка́рай
све́тла-ка́рае		 све́тла-ка́рага све́тла-ка́рых
Д. све́тла-ка́раму све́тла-ка́рай све́тла-ка́раму све́тла-ка́рым
В. све́тла-ка́ры (неадуш.)
све́тла-ка́рага (адуш.)		 све́тла-ка́рую све́тла-ка́рае све́тла-ка́рыя (неадуш.)
све́тла-ка́рых (адуш.)
Т. све́тла-ка́рым све́тла-ка́рай
све́тла-ка́раю		 све́тла-ка́рым све́тла-ка́рымі
М. све́тла-ка́рым све́тла-ка́рай све́тла-ка́рым све́тла-ка́рых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ка́ра

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. ка́ра ка́ры
Р. ка́ры ка́р
Д. ка́ры ка́рам
В. ка́ру ка́ры
Т. ка́рай
ка́раю		 ка́рамі
М. ка́ры ка́рах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

кара́ць

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. кара́ю кара́ем
2-я ас. кара́еш кара́еце
3-я ас. кара́е кара́юць
Прошлы час
м. кара́ў кара́лі
ж. кара́ла
н. кара́ла
Загадны лад
2-я ас. кара́й кара́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час кара́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

◎ Карабе́ц 1 ’караблік’ (Дзмітр.) — другасная форма ад карабель (слядоў карай = прасл. котѣъ у гэтым значэнні не наглядаецца).

◎ Карабе́ц ’карп, Cyprinus carpio’ (Мат.), кантамінацыя карп з папярэднім.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Каро́н, клясці ў карон ’праклінаць не на жыццё, а на смерць’ (Нар. словатв.). Ад карай (выраз, мабыць. звязаны з бытам беларускіх татараў). Націскное а перайшло ў о.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

уніжэ́нне, ‑я, н.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. уніжаць — унізіць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл. уніжацца — унізіцца. І расказваў дзед Талаш пра свае прыгоды, пра стажок, пра сваё ўніжэнне перад польскімі жаўнерамі, пра іх насмешкі і здзек. Колас. Калі чалавек заскарузне ў сваіх звычках.., дык ужо вельмі цяжка яго перайначваць. Усякая спроба змяніць натуру такога чалавека ў лепшы бок успрымаецца ім як уніжэнне яго асобы. Дуброўскі.

2. Тое, што прыніжае, зневажае чалавека, яго годнасць. Тое, што .. [Яраш] вымушаны рабіць з гэтага бязвіннага наведвання тайну, уніжала і абражала. А ўніжэнне для яго, гордага і незалежнага, было самай страшнай карай. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Байра́к 1 ’сухое рэчышча ў яры’ (Яшкін), таксама буйра́к (ст.-бел. байрак ’сухое рэчышча’, з XVII ст.; Булыка, Запазыч.). Рус. баера́к, буера́к, байра́к, боера́к, бара́к ’яр, роў і г. д.’, укр. байра́к, байра́ка ’лясок у яру і г. д.’ Відаць, запазычанне з цюрк. моў: тур. bayir ’узгорак, грудок, схіл гары (парослы дрэвамі)’, карай, bajrak ’гара, узгорак’. Гл. Фасмер, 1, 104, 231 (там і агляд літ-ры). Аб далейшым развіцці значэння гэтага слова гл. пад байра́к 2.

Байра́к 2 ’месца, зарослае бур’янам’ (Булг.). Мабыць, вынік дэградацыі геаграфічнага тэрміна байра́к (гл. байра́к 1) на беларускай тэрыторыі (аб магчымых прычынах гл. пад байра́к 3). Але параўн. і польск. дыял. baraki ’густыя зараснікі’.

Байра́к 3 ’дрэннае, пустое’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10: Адна́ хво́я до́бра, смалі́ста, друга́я — байра́к). Як відаць з кантэксту, справа ідзе аб дрэнным дрэве. Параўн. польск. bajrak ’кручкаватая сасна’. Відаць, рэзультат дэградацыі слова байра́к ’яр’ (гл. байра́к 1). Развіццё семантыкі: ’яр, яр з лесам, борам’ → ’лес, бор’ → ’дрэвы пэўнага выгляду’ (адносна хістання значэння ў слове байра́к гл. Талстой, Геогр., 101). Паколькі Беларусь і Польшча знаходзяцца на перыферыі пашырэння геаграфічнага тэрміна байра́к, то там лёгка развіваюцца другасныя, пераносныя значэнні.

Байра́к 4 ’склеп’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10). Відавочна, трансфармацыя слова бара́к ’барак’ (да фанетыкі параўн. рус. дыял. байрак ’бальнічны барак’).

Байра́к 5 ’благі чалавек’ (Булг.). Няяснае слова. Можна думаць пра запазычанне з цюрк. моў. Параўн. укр. дыял. байра́к ’сабака-аўчарка’ (< тур.), балг. бара́к ’лахматы сабака або чалавек; брудны чалавек’ (< тур. barak, гл. Макарушка, Словар, 4; БЕР, 1, 33). Аднак, магчыма, ёсць сувязь і з байра́к 3 (’дрэннае дрэва’ → ’дрэннае, пустое’ → ’дрэнны чалавек’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)