каза́к

‘чалавек’

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. каза́к казакі́
каза́кі
Р. казака́ казако́ў
каза́каў
Д. казаку́ казака́м
каза́кам
В. казака́ казако́ў
каза́каў
Т. казако́м казака́мі
каза́камі
М. казаку́ казака́х
каза́ках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

Казакі́

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. Казакі́
Р. Казако́ў
Д. Казака́м
В. Казакі́
Т. Казака́мі
М. Казака́х

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

куба́нка¹, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (разм.).

Шапка кубанскіх казакоў з плоскім верхам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

каза́цкі, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да казака ​1, казакоў, належыць ім. Казацкі конь. Казацкія вусы. // Які складаецца з казакоў; які мае адносіны да войска, што складаецца з казакоў. Казацкае войска. Казацкі полк. Казацкі афіцэр.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ла́ва⁴, -ы, мн. -ы, лаў, ж.

Баявы парадак конніцы для адначасовай атакі з флангаў і тылу, а таксама атрад, пастроены для такой атакі.

Л. казакоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

та́бар, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Група цыганскіх сем’яў, якія качуюць разам, а таксама іх стан, абоз.

2. Умацаваны лагер казакоў з абозам (гіст.).

|| прым. та́барны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паку́рваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Курыць не спяшаючыся, зрэдку або час ад часу. [Ціток:] — Поўнае сяло казакоў, а ён сабе ўлез у снапы і пакурвае. Лобан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чуб, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Пасма валасоў, якая спадае на лоб або ўзнімаецца над ілбом (звычайна ў мужчын).

2. Пасма доўгіх валасоў, пакінутая на цемені брытай галавы; асяледзец (даўней у запарожцаў і ўкраінскіх казакоў).

3. Прыўзнятае пер’е на галаве некаторых птушак.

Курыца з чубам.

◊

Брацца за чубы (разм., неадабр.) — біцца.

|| памянш. чубо́к, -бка́, мн. -бкі́, -бко́ў, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Пластава́ць ’паўзці па-пластунску’ (ТСБМ; ворап., маст., Сл. ПЗБ; Нар. Гом., Стан.). Першапачаткова азначала ’ляжаць пластом (пра чарнаморскіх казакоў)’, параўн. укр. пла́стати ’паўзці’, ’ісці грузнуўшы, вязнуць’, ’падкрадвацца’, бел., рус. пласту́н ’разведчык, які рухаецца пластом’: пластуны ляжаць пластом у чаратах і плаўнях, падпільноўваючы ворага і патаемна падпаўзаючы да яго (Даль, 3, 121).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

булава́, ‑ы; мн. булавы, ‑лаў; ж.

1. Гіст. Дубінка з патаўшчэннем на канцы ў выглядзе шара або васьмігранніка, якая служыла даўней зброяй; паліца. [Мікола:] — Гэта, брат, тая самая булава, з якой яшчэ асілак Машэка ваяваў з панамі. Брыль.

2. Гіст. Кароткая палка з шарападобным патаўшчэннем на канцы, якая ў казакоў, на Украіне і ў Польшчы служыла знакам вярхоўнай улады. Гетманская булава. □ І сказаў Багдан Хмяльніцкі, Узмахнуўшы булавой: — Слава рускаму народу, Шлях наш з роднаю Масквой. Астрэйка.

3. Гімнастычная прылада, якая мае выгляд бутэлькі з патаўшчэннем на вузкім канцы.

4. перан. Лаянк. Пра някемлівага, неразумнага чалавека. [Сымон:] — Малады Жук — булава, ды стары хадовы чалавек, з ім без суда не абыдзешся. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)