заўча́сны
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
заўча́сны |
заўча́сная |
заўча́снае |
заўча́сныя |
| Р. |
заўча́снага |
заўча́снай
заўча́снае |
заўча́снага |
заўча́сных |
| Д. |
заўча́снаму |
заўча́снай |
заўча́снаму |
заўча́сным |
| В. |
заўча́сны (неадуш.)
заўча́снага (адуш.) |
заўча́сную |
заўча́снае |
заўча́сныя (неадуш.)
заўча́сных (адуш.) |
| Т. |
заўча́сным |
заўча́снай
заўча́снаю |
заўча́сным |
заўча́снымі |
| М. |
заўча́сным |
заўча́снай |
заўча́сным |
заўча́сных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
заўча́сны, -ая, -ае.
Які адбыўся, наступіў раней належнага часу, тэрміну.
Заўчасная смерць.
Заўчасныя роды.
Хвалявацца яшчэ заўчасна (прысл.; яшчэ рана хвалявацца).
|| наз. заўча́снасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
заўча́сны безвре́менный, преждевре́менный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заўча́сны, ‑ая, ‑ае.
Які адбыўся, наступіў раней вызначанага часу, раней, чым трэба. Заўчасная смерць. □ Так і не даведаліся .. аб прычынах заўчаснага прыезду каваля з курорта. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
преждевре́менный дача́сны, заўча́сны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
безвре́менный заўча́сны, няўча́сны; (преждевременный) дача́сны;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няўча́сны, -ая, -ае.
1. Які наступіў вельмі рана; заўчасны.
Няўчасная смерць.
2. Які адбываецца ў непадыходзячы момант.
Н. сум.
|| наз. няўча́снасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
няўча́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Які наступіў вельмі рана; заўчасны. Хорам выстраіў ты, твайму воку так міл, Адшліфованы цэгл[а] і камень, — Гэта памяткі-пліты з няўчасных магіл. Купала.
2. Які адбываецца ў непадыходзячы момант. Радасць вяртання, блізкай сустрэчы з роднай дамоўкай перамяшалася з няўчасным сумам. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Заўча́сна, дыял. заўча́су (Сл. паўн.-зах.). Укр. завчасно, завчасу, польск. za wcześnie, zawczas(u), чэш. zavčasu ’заўчасна’, славац. zavčas(u) ’хутка’, н.-луж. zawcasa ’своечасова, рана’. Заўчасна ад прыметніка заўчасны, утворанага з прыслоўя (ці прыслоўнага выразу) заўчасу (za + vъ‑čas‑u) ці za + vъ‑časъ; параўн. у час ’своечасова’. Пашырэнне на зах.-слав., бел. і ўкр. тэрыторыях можа тлумачыцца ці як агульная інавацыя для моў, у якіх час (гл.) атрымала значэнне ’tempus’ у адрозненне ад моў, дзе гэту функцыю маюць словы тыпу рус. время (параўн. вовремя, заблаговременно), альбо як запазычанне ў бел. і ўкр. з польск., дзе зах.-слав. форма. У карысць апошняга можа сведчыць выкарыстанне за ў знач. ’надта’. Брукнер, 646, 73.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паспе́шлівы, ‑ая, ‑ае.
1. Які прывык спяшацца; які спяшаецца. [Мужчын] .. абмінала, а часам штурхалі паспешлівыя ваенныя, бурчалі, што сноўдаюцца тут усялякія. Грахоўскі. Дзімін паспакайнеў, стаў не такім паспешлівым, пачаў больш думаць. Карпаў. // Уласцівы таму, хто спяшаецца. Пачуўся паспешлівы тупат. Нейкія людзі беглі ад Пальмінкі. Новікаў. Накіданыя паспешлівай рукой радкі дазваляюць нам цяпер уявіць, што ж адбылося ў Беларусі пасля абвяшчэння рэформы [1861 года]. Кісялёў. // Хуткі, таропкі, беглы. [Язэп] адразу здагадаўся, што тут здарылася без яго. Насцярожана акінуў натоўп паспешлівым позіркам, шукаючы, каго не хапае сярод жанчын. Асіпенка.
2. Неабдуманы; заўчасны. А можа трэба было не згадзіцца на гэта паспешлівае вяселле? Шамякін. Наш паважаны Сцепаненка, відаць, робіць паспешлівыя вывады... Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)