заря́ ж.

1. (окраска горизонта) зара́, -ры́ ж.;

2. (раннее утро) зо́лак, -лку м., до́світак, -тку м., світа́нне, -ння ср.;

на заре на зо́лку, на до́світку, на світа́нні;

встать с зарёй устаць на зо́лку (на до́світку, на світа́нні);

3. перен. зара́нак, -нку м., світа́нне, -ння ср.; до́світак, -тку м.;

заря́ но́вой жи́зни зара́нак но́вага жыцця́;

на заре́ ю́ности на зара́нку юна́цтва;

4. (сигнал) зара́, -ры́ ж.;

бить зарю́ (зо́рю) біць зару́;

◊

ни свет, ни заря́ чуць свет, яшчэ́ і на дзень не займа́лася.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зара́нак, -нку м. заря́ ж.;

з. но́вага жыцця́ — заря́ но́вой жи́зни

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Зара́, зо́ры ’яркая афарбоўка гарызонта пры ўсходзе і заходзе сонца’, ’зорка’. Рус. заря, зори ’афарбоўка гарызонта’, дыял. пенз., кур. утренняя, вечерняя заря ’планета Венера’, укр. зоря ’зорка’, ’афарбоўка гарызонта’, польск. zorza, уст. zarza, н.-луж. zoŕa, в.-луж. zerja ’афарбоўка гарызонта’, палаб. zöri, ’тс’, чэш. zora ’зара’, záře, zář ’святло’, славац. zora ’афарбоўка гарызонта’, славен. zárja, zórja ’тс’, серб.-харв. зо̀ра ’тс’, балг. заря, зора̀, за̀ра ’тс’, макед. зора. Ст.-слав. зарꙗ ’святло, ззянне’. Ст.-рус. заря, зара ’святло, зара’ (XI ст.). Таго ж і.-е. кораня, што зрок, зрэнка (гл.): *gʼher‑ ’ззяць, блішчаць’. Прасла zora, zara (адкуль з суфіксам ‑j‑a: zarja > рус. заря і інш.) мае роднасныя: літ. žarijà ’гарачае вуголле’, ст.-прус. sari ’жар’, літ. žarà ’зара’, англ. gray ’шары’. Пра семантычнае адрозненне зоря, заря гл. Якабсон, Writings, 2, 628; Фасмер, 2, 81; Шанскі, 2, З, 61; Траўтман, 336; Покарны, 1, 441–442; БЕР, 1, 654–655; Скок, 3, 660; Махэк₂, 710. У зах.-рус. адбылася семантычная дыферэнцыяцыя ’зорка’ і ’афарбоўка неба’, прычым першае значэнне замацавалася за лексемай бел. зорка (гл.), укр. зірка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зо́ренька ж. (ласк. к заря́) зарані́ца, -цы ж., зо́лачак, -чку м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дагарэ́ць сов., прям., перен. догоре́ть;

све́чкі ~рэ́лі — све́чи догоре́ли;

зара́ ~рэ́ла — заря́ догоре́ла

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зара́ ж.

1. (окраска горизонта) заря́;

2. только мн. звёзды;

не́ба ўсе́яна зо́рамі — не́бо усе́яно звёздами;

3. (сигнал) заря́;

біць зару́ — бить зарю́;

◊ ад зары́ да зары́ — от зари́ до зари́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зо́лак, -лку, -лаку м. заря́ ж., рассве́т;

уста́ць на зо́лку — встать на заре́ (на рассве́те)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

світа́нне ср., прям., перен. рассве́т м.; заря́ ж.;

на ~нні — на рассве́те (на заре́);

уста́ць на ~нні — встать на рассве́те (встать с зарёй)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Зо́рка ’нябеснае цела’. Рус. зо́рька ’зара’, наўг., бранск. ’зорка’, укр. зі́рка ’зорка’. Параўн. польск. zorza ’зара, зорка’, чэш. zora ’ранішняя зорка’. Памянш. ад зара < зора (ці зоря) з суфіксам ‑к‑а. Параўн. з іншымі суфіксамі балг. зорнѝца, серб.-харв. зорњача, славен. zorníca, zorjeníca ’ранішняя зорка; Венера’. Значэнне зара (гл.) ’ранішняе святло’ дало падставу для дыферэнцыяцыі значэнняў гэтага слова: ’афарбоўка неба’ і ’зорка’. Для далейшай дыферэнцыяцыі важным было замацаванне суфіксальных утварэнняў для назвы адной ранішняй зоркі, а потым і зоркі наогул. Булахоўскі (Труди філол. ф-ту ХДУ, 3, 1956, 62) адзначыў, што ў ст.-рус. адбывалася дыферэнцыяцыя заря ’святло’, зоря ’зорка’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бре́зжить, бре́зжиться несов.

1. (рассветать) світа́ць, днець, разві́днівацца, займа́цца (на дзень);

бре́зжила заря́ світа́ла (дне́ла, разві́днівалася), займа́лася на дзень;

у́тро чуть бре́зжится ра́ніца ледзь займа́ецца; ледзь займа́ецца на дзень;

2. (светиться) свяці́цца; (виднеться) віда́ць; (мерцать) мігце́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)