ды́хальны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ды́хальны ды́хальная ды́хальнае ды́хальныя
Р. ды́хальнага ды́хальнай
ды́хальнае		 ды́хальнага ды́хальных
Д. ды́хальнаму ды́хальнай ды́хальнаму ды́хальным
В. ды́хальны (неадуш.)
ды́хальнага (адуш.)		 ды́хальную ды́хальнае ды́хальныя (неадуш.)
ды́хальных (адуш.)
Т. ды́хальным ды́хальнай
ды́хальнаю		 ды́хальным ды́хальнымі
М. ды́хальным ды́хальнай ды́хальным ды́хальных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

кісларо́дна-ды́хальны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. кісларо́дна-ды́хальны кісларо́дна-ды́хальная кісларо́дна-ды́хальнае кісларо́дна-ды́хальныя
Р. кісларо́дна-ды́хальнага кісларо́дна-ды́хальнай
кісларо́дна-ды́хальнае		 кісларо́дна-ды́хальнага кісларо́дна-ды́хальных
Д. кісларо́дна-ды́хальнаму кісларо́дна-ды́хальнай кісларо́дна-ды́хальнаму кісларо́дна-ды́хальным
В. кісларо́дна-ды́хальны (неадуш.)
кісларо́дна-ды́хальнага (адуш.)		 кісларо́дна-ды́хальную кісларо́дна-ды́хальнае кісларо́дна-ды́хальныя (неадуш.)
кісларо́дна-ды́хальных (адуш.)
Т. кісларо́дна-ды́хальным кісларо́дна-ды́хальнай
кісларо́дна-ды́хальнаю		 кісларо́дна-ды́хальным кісларо́дна-ды́хальнымі
М. кісларо́дна-ды́хальным кісларо́дна-ды́хальнай кісларо́дна-ды́хальным кісларо́дна-ды́хальных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

папярхну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -перхняце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.

Закашляцца ад пападання чаго-н. у дыхальнае горла.

П. дымам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гарля́к, -а́, мн. -і́, -о́ў, м. (разм.).

1. Тое, што і дыхальнае горла.

2. Кадык.

|| прым. гарля́чны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Трахе́я ‘дыхальнае горла’, трахе́і ‘сасуды ў раслін’ (ТСБМ). Запазычанне з лацінскай медыцынскай наменклатуры, параўн. с.-лац. trāchea < ст.-грэч. (ἀρτηρία) τραχεῖα ‘дыхальнае горла’ (літаральна ‘цвёрдая ці шорсткая артэрыя’) (Голуб-Ліер, 486; ЕСУМ, 5, 624–625). Сюды ж трахеі́т ‘запаленне слізістай абалонкі трахеі’ (ТСБМ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

трахе́я, ‑і, ж.

Спец.

1. Дыхальнае горла.

2. толькі мн. (трахе́і, ‑яў). У членістаногіх — дыхальныя трубкі, якія адкрываюцца на паверхні цела.

3. толькі мн. (трахе́і, ‑яў). Сасуды ў раслін.

[Грэч. trachéia.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Папярхну́цца ’на момант задыхнуцца пры пападанні ў дыхальнае горла чаго-небудзь (часцінак ежы, вады і пад.)’ (ТСБМ, Грыг.). Гл. пе́рхаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

папярхну́цца, ‑пярхнуся, ‑пярхнешся, ‑пярхнецца; ‑пярхнёмся, ‑перхняцеся; зак.

На момант задыхнуцца пры пападанні ў дыхальнае горла чаго‑н. (часцінак ежы, вады і пад.). Жанчына зухавата выпіла і папярхнулася. Асіпенка. Верка кашляе — папярхнулася малаком. Жычка. // перан. Змоўкнуць на паўслове ад збянтэжанасці, замяшання і пад. — Куды мне! Удар мой — што твой аўтамат: грукату многа, а вынік... Валянцін Адамавіч папярхнуўся на паўслове. Шамякін. — Дазвольце... — нешта хацеў .. [старшыня] сказаць і папярхнуўся. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

захліпну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.

1. Міжвольна спыніць, затрымаць дыханне, папярхнуцца ад папаўшай у дыхальнае горла вадкасці, дыму і пад. — Цябе пані кліча!.. — выпаліў Базылёк адным духам і моцна захліпнуўся. Якімовіч. Лёдзя захліпнулася паветрам і спалатнела. Карпаў. // Памерці ад спынення дыхання. [Завішнюк] .. падумаў, што ў яе паранены лёгкія і яна магла захліпнуцца, не даехаўшы да Мсціжаў. Пташнікаў.

2. Адчуць цяжкасць пры дыханні ў грудзях ад якога‑н. моцнага пачуцця; задыхнуцца. Захліпнуцца ад страху. Захліпнуцца ад радасці. Захліпнуцца ад крыўды. □ — Бацька! — Марфа пляснула далонямі. — Я ж яму казала, каб ён, нягоднік, да гэтых кветак... — яна ледзь не захліпнулася ад злосці. Савіцкі.

3. перан. Тое, што і захлябнуцца (у 3 знач.). Коннаартылерысты падпалілі чатыры танкі, і атака ворага захліпнулася. «Маладосць».

4. перан. Тое, што і захлябнуцца (у 4 знач.). Адразу ж захліпнуўся.. гармонік, гулякі згарнулі ў кучу сваё даміно, заціх гоман. Краўчанка.

5. Спыніць гарэнне, патухнуць. На хвіліну азарыўшы столь І сцены, захліпнулася святло. Танк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

заско́чыць сов.

1. заскочи́ть, запры́гнуть;

ко́шка ~чыла на дах — ко́шка заскочи́ла (запры́гнула) на кры́шу;

з. напе́рад — заскочи́ть вперёд;

2. (зацепиться) заскочи́ть;

кля́мка ~чыла за прабо́й — щеко́лда заскочи́ла за пробо́й;

3. попа́сть (не по назначению);

кро́шка ~чыла ў ды́хальнае го́рла — кро́шка попа́ла в дыха́тельное го́рло;

4. разг. (зайти на короткое время) забежа́ть; заскочи́ть;

з. на хвілі́нку — забежа́ть (заскочи́ть) на мину́тку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)