дужэ́йшы

прыметнік, якасны, вышэйшая cтупень параўнання

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. дужэ́йшы дужэ́йшая дужэ́йшае дужэ́йшыя
Р. дужэ́йшага дужэ́йшай
дужэ́йшае		 дужэ́йшага дужэ́йшых
Д. дужэ́йшаму дужэ́йшай дужэ́йшаму дужэ́йшым
В. дужэ́йшы (неадуш.)
дужэ́йшага (адуш.)		 дужэ́йшую дужэ́йшае дужэ́йшыя (неадуш.)
дужэ́йшых (адуш.)
Т. дужэ́йшым дужэ́йшай
дужэ́йшаю		 дужэ́йшым дужэ́йшымі
М. дужэ́йшым дужэ́йшай дужэ́йшым дужэ́йшых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

дужэ́йшы прил. сравнит. ст. сильне́е, кре́пче; посильне́е, покре́пче; бо́лее си́льный, бо́лее кре́пкий

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дужэ́йшы, ‑ая, ‑ае.

Выш. ст. да прым. дужы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адужэ́лы, ‑ая, ‑ае.

Які стаў дужэйшы; які паправіўся пасля хваробы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пераму́чыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.

Разм. Вельмі змучыцца; перастаць мучыцца. Перамучыўся той [воін], абмятаючы снег: быў дужэйшы і сам ненамнога. Дубоўка. Людміла вырашыла заставацца цвёрдай. Няхай Валодзя лепш раз перамучыцца, навошта дурыць хлопцу галаву. Арабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кре́пче сравнит. ст.

1. нареч. мацне́й;

бери́тесь кре́пче за́ руки бяры́цеся мацне́й за ру́кі;

2. прил. мацне́йшы; дужэ́йшы;

э́та верёвка кре́пче гэ́тая вяро́ўка мацне́йшая;

он кре́пче его́ ён дужэ́йшы за яго́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чым¹, злуч.

1. злуч. параўнальны. Ужыв. для сувязі параўнальных сказаў і членаў сказа са значэннем параўнання, супастаўлення, якія паясняюць у галоўным сказе прыслоўе ці прыметнік у форме вышэйшай ступені параўнання.

Лепш ехаць, чым ісці.

Я крыху дужэйшы, чым ты думаеш.

2. злуч. супастаўляльны. Падпарадкоўвае даданыя супастаўляльныя сказы і часткі сказа пры суадносным слове «тым» у галоўным сказе.

Чым хутчэй імчыцца аўтамабіль, тым далей павінны свяціць яго фары.

3. Уваходзіць у склад састаўнога непадзельнага злучніка «перш чым», пры дапамозе якога падпарадкоўваюцца даданыя часавыя сказы.

Перш чым есці, трэба мыць рукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

сильне́е сравн. ст.

1. нареч. мацне́й; см. си́льно;

2. прил. мацне́йшы, больш мо́цны; дужэ́йшы, больш ду́жы, здараве́йшы, больш здаро́вы; больш магу́тны; больш ва́жкі, больш грунто́ўны; см. си́льный.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перацягну́ць сов.

1. в разн. знач. перетяну́ть;

п. шы́ны ко́лаў — перетяну́ть ши́ны колёс;

п. струну́ — перетяну́ть струну́;

адна́ ша́ля ва́гі ~ну́ла — одна́ ча́ша весо́в перетяну́ла;

дужэ́йшы заўсёды ~ця́гне — сильне́йший всегда́ перетя́нет;

п. набо́р на другу́ю старо́нку — перетяну́ть набо́р на другу́ю страни́цу;

2. (передвинуть) перетяну́ть, перетащи́ть;

3. (перевязать поперёк) перетяну́ть, перехвати́ть;

4. прост. (нанести удар) огре́ть, перетяну́ть;

5. перен., разг. перетяну́ть, перемани́ть;

п. на свой бок — перетяну́ть на свою́ сто́рону

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Трыва́ць, трыва́ці ‘вытрымліваць, цярпліва пераносіць боль, непрыемнасць, цярпець’ (ТСБМ, Нік. Очерки, Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., ТС, Сл. ПЗБ, Варл.; ашм., Стан.) ‘працягвацца пэўны час’ (ТСБМ, Вруб.), ‘доўга захоўваць прыдатнасць, трымацца’ (Нас., ТСБМ), ‘быць, існаваць, перабываць’ (Нас., Некр. і Байк.), трва́ць ‘перабываць, працягвацца; трымацца’ (Нас.), тырваць ‘цярпець’ (Бяльк.). Ст.-бел. трвати (з 1507 г.) запазычана са ст.-польск. trwać ‘быць, існаваць працяглы час, заставацца без змен’ (Булыка, Лекс. запазыч., 197), аднак адаптаваная форма търывати ‘быць, працягвацца’: сесь листъ нашъ маетъ търывати вѣчно и непорушно (ГСБМ, 34, 56), зафіксавана ў 1438 г., што, магчыма, сведчыць аб яе існаванні яшчэ да запазычанай формы адначасова са ст.-чэш. trvati, чэш. trvat, славац. trvať, н.-луж. trwaś, харв. дыял. trvat, што ўзыходзяць да прасл. *trъvati ‘трываць, цярпець’, якое ўжывалася побач з *trajati ‘працягвацца, цягнуцца’, ‘насіцца (пра адзенне)’, зафіксаванае ў формах: славен. trâjati ‘тс’, харв. trȁjati, серб. тра̏јати, макед. трае, балг. тра́я ‘трываць, цярпець’, ст.-чэш. tráti, traju ‘трываць, заставацца, вытрымліваць’, ‘жыць, існаваць’, в.-луж. trać, traju, н.-луж. traś, trajom ‘трываць’, і роднаснае ст.-інд. tárati ‘захоўвае, прыбірае, хавае’, ‘пераадольвае, перамагае’, trāyáte ‘ахоўвае, беражэ’, іран. *tarvaya < *trva‑, авест. taurvaya ‘пераадольваць ворагаў’ (Трубачоў, Этимология–1965, 58–61), ст.-грэч. τρανης, τρανώς ‘ясны, вызначаны’, ‘ясна’, лац. intrāre ‘ўвайсці’, хец. tarhzi ‘перамога’ < і.-е. *terh₂ ‘прайсці праз што-небудзь, пераступіць, перамагчы’ (Сной₂, 775–776). А праславянская форма *trъvati (< *trǔu̯‑a < trū‑ā‑) суадносіцца са ст.-інд. tū́rvati ‘перамагае’ — усе да і.-е. *ter‑/*trá‑/*teru ‘пераходзіць, пранікаць праз што-небудзь’ (Борысь, 646; Скок, 3, 488–489). Махэк₂ (655) мяркуе, што прасл. *tъvati з’яўляецца адыменным утварэннем ад прыметніка *trъvъ, які адпавядае ст.-інд. *dhruvá‑ ‘трывалы, пэўны, пастаянны’, лац. dūrus ‘цвёрды, непадатлівы’ і ням. dauern ‘працяглы’, ‘моцны’; гэтаксама Голуб-Ліер (491). Гл. таксама Брукнер, 578; ЕСУМ, 5, 635. Сюды ж шматлікія дэрываты: трыва́лы ‘які моцна не паддаецца разбурэнню, псаванню’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Сцяшк.), ‘моцны, дужы, здаровы’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 5), ‘вынослівы, цягавіты’ (Шат., Байк. і Некр., Гарэц., Варл.), ‘здольны многае вынесці, перажыць, стойкі, загартаваны’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нас.), ‘які не мяняецца, надзейны, устойлівы’ (ТСБМ; шальч., Сл. ПЗБ), трыва́льшы ‘мацнейшы, дужэйшы’ (Ян.), трыву́шчы(й) ‘вынослівы, жывучы’ (Сцяшк., Сл. Брэс.), трыва́л ‘пажыўны’: пры хлебе й квас трывал (Сержп. Прык.), трывалкі ‘тс’ (Гіл.), трыва́нне ‘цярпенне’ (Касп.), трыва́ласць ‘вынослівасць, цягавітасць’ (Байк. і Некр.), трыва́ючы ‘моцны’ (Нас.), трыва́льны ‘тс’ (навагр., іўеў., валож., ЛА, 5), трыва́ла ‘моцна’ (Ласт.), ст.-бел. трывалый, тривалый ‘сталы, надзейны’, трвалый ‘устойлівы’, ‘сытны, пажыўны (пра яду)’, трванье, трыванне ‘захаванне, працяг’ (ГСБМ). Параўн. рус. вытрывалый, гл. Анікін, РЭС, 9, 204.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)