дзі́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, дзід, ж.

1. Старадаўняя колючая зброя ў выглядзе доўгага дрэўка з вострым металічным наканечнікам; піка.

2. перан. Пра што-н. высокае, вастраверхае.

Далёка за полем узвышалася ў неба чорная дзіда касцёла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дзі́да ж., воен., уст. пи́ка, копьё ср.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дзі́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Старадаўняй колючая зброя ў выглядзе доўгага дрэўка з вострым металічным наканечнікам; піка. А вораг тут, ля гарадской сцяны, І чуцен звон ягоны: звіняць страмёны, Мячы і дзіды звоняць. Сіпакоў. Варта, разумеючы, што справы дрэнь, ашчацінілася дзідамі. Караткевіч. // перан. Пра што‑н. вострае і доўгае. Там, дзе зайшло сонца, далёка за полем у небе тырчала вострая і доўгая чорная дзіда ад касцёла. Пташнікаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Дзі́да ’кап’ё, піка’ (БРС). Першакрыніцай з’яўляецца тур. džida ’тс’. У бел. мове з польск. dzida (< тур.). Гл. Слаўскі, 1, 192.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

копьё​I ср. кап’ё, -п’я́ ср.; дзі́да, -ды ж.;

◊

лома́ть ко́пья лама́ць ко́п’і.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Кап’ё ’дзіда’, ’спартыўны снарад у форме дзіды’ (ТСБМ, Сержп. Трам.). Укр. копия́ ’дзіда, піка’, рус. копьё, ст.-польск. kopije, kopija, н.-луж. koṕe, kopjo, чэш. kopí, мар. kopija, славац. kopija, славен. kopjȇ, серб.-харв. ко̏пље, kȍpje, макед. копје, балг. ко́пие, копе, ст.-слав. копиѥ кап’ё’. Прасл. kopьje/kopьja (прыметнікі) < kopьje dervo ’дрэўка, якім б’юць, колюць’ < kop‑ti (Трубачоў, Эт. сл., 11, 40–41).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пи́ка​I воен. пі́ка, -кі ж.; дзі́да, -ды ж.;

◊

в пи́ку (кому-л.) на злосць (каму-небудзь).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кап'ё, піка; дзіда (уст.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

*Суліца ’кап’ё’ (1228 г., Гандлёвая дамова смаленскага князя Мсціслава Давыдавіча з Рыгай, Готландам і нямецкімі гарадамі), укр. старое су́ла ’піка’, дыял. суло́ ’драўляны чаранок жалезных вілаў; жардзіна вясла’, сули́ця ’дзіда’, рус. сула́ ’клюшка, якую дзеці кідаюць па лёдзе’, старое су́лица ’кідальны дроцік’, ст.-польск. sulica ’кап’ё, дзіда’, чэш. sudlice ’рагаціна’, славен. súlica, серб.-харв. су̏лица, балг. старое су́лица, макед. сулица ’від дзіды’. Прасл. *sudlica ’кароткае кідальнае кап’ё’, звязана з суляць ’соваць, піхаць, кідаць’, соваць, сунуць, гл. (Адзінцоў, Этимология–1976, 106–111). Гл. таксама Фасмер, 3, 801; ЕСУМ, 5, 471; Басай-Сяткоўскі, Słownik, 348. Параўн. сула́ 2, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ланцэ́т ’невялікі хірургічны нож, востры з двух бакоў’ (ТСБМ). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 88), прыйшло з рускай мовы. Аднак рэальна магло быць запазычана праз польскую мову. Першакрыніцай з’яўляецца франц. lancette ’тс’ < lance ’піка, дзіда’ < лац. lancea ’тс’ (Фасмер, 2, 458; Слаўскі, 4, 44).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)