дзіва́нна
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
дзіва́нна |
| Р. |
дзіва́нны |
| Д. |
дзіва́нне |
| В. |
дзіва́нну |
| Т. |
дзіва́ннай
дзіва́ннаю |
| М. |
дзіва́нне |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дзіва́нна ж., бот. коровя́к м.;
дз. звыча́йная — бот. медве́жье у́хо
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзіва́нна, ‑ы, ж.
Адна- і двухгадовая травяністая расліна сямейства залознікавых з жоўтымі, чырвонымі або белымі кветкамі, сабранымі ў колас; скарыстоўваецца ў медыцыне. Дзіванна вялікая. Дзіванна чорная.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
коровя́к м., бот. дзіва́нна, -нны ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Піва́нна ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum Ihapsifomie Schrad.’ (лельч., Бейл.). Узнікла, відаць, у выніку кантамінацыі лексем панна (ці півоня) і дзіванна ’тс’. Параўн. гродз. панна- дзіванна ’тс’ (Верас), другая частка якога дзіванна значна пашырана на слав. тэрыторыі: укр. дивина. дівенна, рус. дивана, дивина, дивизна, польск. dziewami, ст.-чэш. і чэш. divizaa, вал. divizna, паўд.-славац. cievana, славен. devin, серб.-харв. дивизлш. дивизна. дивина, бал r. дивгпма© першасную форму назвы ўстанавіць цяжка, таму этымолагі выводзяць яе з формаў накшталт: ад *divъ ’дзікі’ (бо расце на пустых “дзікіх” месцах), ці ад назваў багіні Дзевы (Дзівы) ці Дзіванны* якія не вельмі пераканаўчыя (Махэк, Jména, 209; Брукнер, 111).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мядзве́джае вушка ’талакнянка звычайная, Arctostaphylos Adans uva-ursi Spreng.’ (гродз., Кіс.), медвежʼе ушко ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum tapsiformeSchrad.’ (жытк., Бейл.). Укр. ведмеже ухо ’дзіванна’, ’шалфей, Salvia L.’, рус. медвежье ухо ’піжма, Tanacetum vulgare L.’, ’дзіванна’, ’ландыш’. Матывацыя: існавала павер’е, што: 1) гэтыя ягады падабаюцца мядзведзям; 2) усе менш каштоўныя расліны і грыбы «аддаюцца» ваўкам, мядзведзям, мышам. Так жа і ў германскіх народаў (Махэк, Jména, 177; РЯШ, 1973, № 1, с. 83).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лісяк дзіванна звычайная, Verbascum thapsus L.’ (маг., Кіс.). Да лісік (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лісік ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum thapsiforme Schrad.’ (маг., Кіс.). Да ліс (гл.). Названа паводле формы кветканосу, падобнага да лісінага хваста. Гл. таксама лісяк.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вярбі́шнік ’кізляк, наумбургія гронкакветкавая, Naumburgia thyrsiflora (L.) Rchb.’ (маг., Кіс.); ’звычайная лазаніца, Lysimachia vulgaris L.’ (маг., Кіс.), рус. верби́шник ’дзіванна звычайная, Verbascum thapsus L.’ Да вярба́ (гл.). Лексема ўтворана пры дапамозе суф. ‑іш‑нік. Магчыма, гэта запазычанне з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нерв, нерв звычайна мн. не́рвы, нэ́рвы ’нервы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), не́рва ’тс’ (Янк. 1), не́рванный ’нярвовы’ (Юрч.); сюды ж нэрвава́цца ’перажываць’ (Сл. ПЗБ), не́рвенік ’дзіванна скіпетрападобная, Verbascum thapsiforme Schrad.’ (Бейл.). Запазычана праз рус. нерв або польск. nerw з заходнееўрапейскіх моў (< ням. Nerw, франц. nerf, што з лац. nervus ’жыла, мускул, нерв’), гл. Фасмер, 3, 64; назва расліны ўтворана паводле прадуктыўнай мадэлі па тыпу сярдзе́чнік ’зелле ад сэрца’, не́рвенік ’зелле ад нерваў’ і пад. Форма ж. р. другасная, узнікла з мэтай пазбегнуць неўласцівага беларускай народнай мове спалучэння ‑рв у канцы слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)