дабы́ць, -бу́ду, -бу́дзеш, -бу́дзе; зак.
Прабыць дзе-н. да пэўнага тэрміну ці да канца.
Д. выпрабавальны тэрмін.
Д. да канца сходу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дабы́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
дабу́ду |
дабу́дзем |
| 2-я ас. |
дабу́дзеш |
дабу́дзеце |
| 3-я ас. |
дабу́дзе |
дабу́дуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
дабы́ў |
дабылі́ |
| ж. |
дабыла́ |
| н. |
дабыла́
дабыло́ |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
дабу́дзь |
дабу́дзьце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
дабы́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дабы́ць сов. быть до конца́; зако́нчить;
д. да канца́ схо́ду — быть до конца́ собра́ния;
д. тэ́рмін — зако́нчить срок
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дабы́ць 1, ‑буду, ‑будзеш, ‑будзе; зак.
Прабыць дзе‑н. да пэўнага тэрміну ці да канца. Не дабыць да канца свайго адпачынку. // Правесці астатак часу дзе‑н. Страшны смутак па тым, што ён [Вялічка] не дабыў тут спакойна свой астатні тыдзень.., прайшоў праз усю яго істоту. Чорны.
дабы́ць 2, ‑буду, ‑будзеш, ‑будзе; зак., што і чаго.
Разм. Дастаць, раздабыць у выніку пошукаў, намаганняў. — Нам вядома, — сказаў Алёшка, — што спісы ў Опермана, іх трэба, канешне, дабыць. Мікуліч. Як не будзе, то маці Забудзе, як не стане, то бацька дастане. З нар. // Набыць паляваннем, рыбнай лоўляй і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дабы́ць ’здабыць’, дабыва́ць ’здабываць’. Агульнаславянскі дзеяслоў праславянскага характару. Параўн. укр. добу́ти ’здабыць, набыць, дастаць’, рус. добы́ть дастаць, набыць і г. д.’, ст.-рус. добыти ’набыць, здабыць; дажыць’, чэш. dobyti ’здабыць, набыць, зарабіць; завалодаць, авалодаць; дастаць, выцягнуць’, славац. dobyť ’захапіць, авалодаць; дабыць, дабіцца’, в.-луж. dobyć ’астацца; здабыць, зарабіць; авалодаць, захапіць, перамагчы’, н.-луж. dobyś ’астацца, выцерпець да канца’, польск. dobyć ’астацца, прабыць; выцягнуць, дастаць; захапіць, авалодаць’, балг. доби́я ’здабыць; раджаць’, серб.-харв. до̀бити ’здабыць, атрымаць’, славен. dobíti ’атрымаць і да т. п.’ Прасл. *dobyti (прэфікс *do + дзеяслоў *byti). Агляд форм гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 47–48. Не вельмі ясным застаецца пытанне аб першапачатковым значэнні слова. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што зыходзіць трэба з ’раджаць’ (агляд гл. Махэк₂, 122). Паводле Трубачова (там жа, 48), лепш думаць, што гэта апошняе з’яўляецца мясцовым сінонімам. Махэк услед за Матлам (гл. Махэк₂, 122) лічыць, што развіццё семантыкі ішло так, як у лац. слова pecu ’жывёла’ > ’маёмасць, грошы’. Зыходным, паводле Махэка, для *dobyti з’яўляецца ’нарадзіць’. Гэта значэнне было агульным, але сёння захавалася ў балг. мове.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дабыва́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да дабыць 1.
дабыва́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да дабыць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дабыва́ць несов. быть до конца́; зака́нчивать; см. дабы́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыдабы́ць, ‑буду, ‑будзеш, ‑будзе; зак., каго-што.
Разм. Дабыць, прыдбаць што‑н. (звычайна з цяжкасцю); раздабыць. — Пасядзеў бы без хлеба, а каня ніштаватага прыдабыў бы! Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вы́латаць ’дабыць, знайсці, выпрасіць’ (КЭС, лаг.). Гл. лата, латацца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́дубіць ’вырабіць скуру’ (БРС, КТС, Янк. I); ’выцягнуць, вывалачы’ (Янк. I, Мат. Гом.). Гл. дубіць. Другое значэнне, відавочна, з’яўляецца семантычным запазычаннем з польск.; параўн. wydębić ’дабыць, атрымаць што-небудзь з цяжкасцю’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)