гроб м.

1. труна́, -ны́ ж., дамаві́на, -ны ж.;

2. уст. (могила) магі́ла, -лы ж.; (смерть) смерць, род. сме́рці ж.;

◊

вогна́ть в гроб увагна́ць у магі́лу;

по гроб (жи́зни) да магі́лы (да сме́рці);

стоя́ть одно́й ного́й в гробу́ стая́ць адно́й наго́й у магі́ле;

в гроб гляде́ть (смотре́ть) глядзе́ць у магі́лу;

хоть в гроб ложи́сь хоць у труну́ кладзі́ся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загрэ́бці², -грабу́, -грабе́ш, -грабе́; -грабём, -грабяце́, -грабу́ць; -гро́б, -грэ́бла; зак.

Пачаць грэбці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

грабці́

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. грабу́ грабё́м
2-я ас. грабе́ш грабяце́
3-я ас. грабе́ грабу́ць
Прошлы час
м. гро́б граблі́
ж. грабла́
н. грабла́
Дзеепрыслоўе
цяп. час грабучы́

Крыніцы: tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

дамаві́на ж., разг. гроб м.;

◊ хоць у ~ві́ну кладзі́ — хоть в гроб клади́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

труна́ ж. гроб м.;

◊ увагна́ць у ~ну́ — вогна́ть в гроб;

ле́гчы ў ~ну́ — лечь в гроб;

перавярну́ўся б у ~не́ — переверну́лся бы в гробу́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

грэ́бці

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. грабу́ грабё́м
2-я ас. грабе́ш грабяце́
3-я ас. грабе́ грабу́ць
Прошлы час
м. гро́б грэ́блі
ж. грэ́бла
н. грэ́бла
Загадны лад
2-я ас. грабі́ грабі́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час грабучы́

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

дамо́ўка ж., обл.

1. кварти́ра;

2. перен. гроб м.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

грэ́бці, грабу́, грабе́ш, грабе́; грабём, грабяце́, грабу́ць; гроб, грэ́бла; грабі́; незак.

1. Збіраць у адно месца, зграбаць граблямі, віламі і пад.

Г. сена.

2. Працаваць вёсламі, плывучы ў лодцы.

3. Разграбаць, капаць.

Г. пясок.

4. перан. 3 прагнасцю браць, захопліваць сабе.

Г. дабро.

Кожная курыца пад сябе грабе (з нар.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

грэ́бці і грабці́, грабу, грабеш, грабе; грабём, грабяце; пр. гроб, грэбла і грабла, грэбля і грабло; незак., каго-што.

1. Збіраць, зграбаць у кучу граблямі, віламі і пад. (звычайна пра сена). Вяскоўцы на беразе косамі звоняць, Сена сухое дзяўчаты грабуць. А. Александровіч.

2. Працаваць рукамі або вёсламі, плывучы, едучы ў лодцы. Пакуль шынель не намок, Чыжык яшчэ трымаўся на паверхні. Потым яго пацягнула на дно. Левая рука чамусьці зусім анямела, і ён гроб толькі правай рукой. Няхай. Цішэй грабіце, — закамандаваў Лёнька, — каб човен не пабіць. Савіцкі.

3. Капаць, разграбаць. Стаенны прыгажун захроп,.. павёў вушамі і пачаў грэбці нагою зямлю. Кулакоўскі. Спыніўся я на міг — Няма ні палісадніка, ні хаты, І экскаватар, грузны і рукаты, Грабе пясок каля бяроз маіх. Бураўкін.

4. перан. З прагнасцю браць, захопліваць сабе. Нікому добрага Клім не зрабіў за век, Адно — гроб пад сябе, шукаў адной выгоды. Валасевіч. [Скіба:] Жывёлу забіраюць, хлеб... Што на вока трапіць, то і грабуць. Крапіва. // Хапаць, браць каго‑н. куды‑н. Паліцыянты, бадай, кожную ноч грабуць людзей ды ў астрог запраторваюць. Сабаленка.

•••

Грэбці грошы лапатай — мець вялікія даходы, атрымліваць многа грошай.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сугро́б ’гурба намеценага снегу’ (Бяльк., Яшк., Сл. ПЗБ; усх., ЛА, 2). Ст.-бел. сугропь, суграпъ ’гурба снегу’ (XVI ст., ЖНС), ст.-рус. (XV ст.) сугробъ ’гурба, стос’, укр. сугро́б ’узвышша, узгорак’. Дыял. прасл. *sǫgrobъ < *sъ‑grebti ’згрэбці’ з апафаніяй у корані; гл. Борысь, Prefiks., 102. Параўн. серб.-харв. дыял. су̑греб ’сверб, хвароба скуры; паводле народных вераванняў — вынік таго, што чалавек наступіў на месца, дзе сабака гроб зямлю’ (Элезавіч, 2), балг. дыял. сугреб ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)