гада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Варажыць, даведвацца пра будучае або мінулае па картах ці па якіх-н. прыметах.
Г. на картах.
2. Меркаваць, выказваць здагадкі.
Г. пра твой намер.
Не думала, не гадала (зусім не дапускала думкі).
|| зак. пагада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 знач.).
|| наз. гада́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гада́ць несов.
1. (предполагать) гада́ть;
2. обл. гада́ть, ворожи́ть;
◊ г. на кафе́йнай гу́шчы — гада́ть на кофе́йной гу́ще;
ба́бка на́двае гада́ла — погов. ба́бушка на́двое сказа́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Варажыць: прадказваць што‑н. па якіх‑н. прыметах. Па зімах гадаюць пра лета. □ На рамонках [Аксана] гадала: Ці кахае, ці не? Бачыла.
2. Выказваць здагадкі, меркаваць. Не сніў, не думаў, не гадаў, што так са мною стане. Пушча. Спыніўшыся на лузе, хлапчукі Услых гадаюць: — Хто ідзе такі? Гаўрусёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гада́ць ’гаварыць, расказваць’ (Нас.), га́даць ’пляткарыць’ (КЭС). Рус. дыял. (смал.) гада́ть ’гаварыць’, укр. дыял. (лем.) гада́ти ’гаварыць, размаўляць’ (гл. Рудніцкі, 522, 781). Запазычанне з польск. gadać ’тс’ (а гэта да прасл. *gadati, гл. Слаўскі, 247–248). Толькі ў польск. мове, калі не лічыць славен. дыял. gadati ’балбатаць, плявузгае’, слав. *gadati атрымала значэнне ’размаўляць, гаварыць’ (з XV ст.). Можна ставіць пытанне: ці бел. гада́ны ’гавораны, казаны’ (Нас.), якое Насовіч (там жа) выводзіць ад гада́ць, не адлюстроўвае непасрэдна польск. gadany (ад gadać)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гада́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. гадаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гада́ть несов.
1. варажы́ць;
2. (предполагать) варажы́ць, меркава́ць, гада́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Агада́ць ’здабыць, прыпасці’ (Сцяшк. МГ), ’набыць, купіць, узяць напавер’ (КЭС, лаг.), гл. гадаць. Параўн. рус. загодя ’загадзя’. Развіццё семантыкі наступнае: ’загадаць, гадаць’ — ’загадаць, каб было зроблена’. Прэфіксальны элемент у форме агадаць адчуваецца на семантыцы віду (агадаць — гадаць), таму а‑ не пратэтычнае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вадгадунцы ’разгадкі’ (Гарэц.). Да гадаць (гл.). Словаўтваральная мадэль няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кафе́йны в разн. знач. кофе́йный;
○ ~нае дрэ́ва — кофе́йное де́рево;
◊ гада́ць на ~най гу́шчы — гада́ть на кофе́йной гу́ще
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)