сі́філіс, -у, м.

Заразная венерычная хвароба.

|| прым. сіфіліты́чны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ганарэ́я, -і, ж.

Венерычная хвароба: гнойнае запаленне мочаспускальнага канала.

|| прым. ганарэ́йны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

сі́філіс, ‑у, м.

Заразная венерычная хвароба.

[Ад імя Syphilus — дзейнай асобы лацінскай сярэдневяковай паэмы.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пра́нцы, ‑аў; адз. няма.

Разм. Заразная венерычная хвароба; сіфіліс.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ганарэ́я, ‑і, ж.

Венерычная хвароба — гнойнае запаленне мочаспускальнага канала, якое выклікаецца ганакокам; трыпер.

[Грэч. gónos — семя і rhéō — цяку.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

венеры́чны, ‑ая, ‑ае.

У выразах: венерычная хвароба гл. хвароба. Венерычны хворы гл. хворы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

венеры́чны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. венеры́чны венеры́чная венеры́чнае венеры́чныя
Р. венеры́чнага венеры́чнай
венеры́чнае		 венеры́чнага венеры́чных
Д. венеры́чнаму венеры́чнай венеры́чнаму венеры́чным
В. венеры́чны (неадуш.)
венеры́чнага (адуш.)		 венеры́чную венеры́чнае венеры́чныя (неадуш.)
венеры́чных (адуш.)
Т. венеры́чным венеры́чнай
венеры́чнаю		 венеры́чным венеры́чнымі
М. венеры́чным венеры́чнай венеры́чным венеры́чных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ску́рна-венеры́чны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ску́рна-венеры́чны ску́рна-венеры́чная ску́рна-венеры́чнае ску́рна-венеры́чныя
Р. ску́рна-венеры́чнага ску́рна-венеры́чнай
ску́рна-венеры́чнае		 ску́рна-венеры́чнага ску́рна-венеры́чных
Д. ску́рна-венеры́чнаму ску́рна-венеры́чнай ску́рна-венеры́чнаму ску́рна-венеры́чным
В. ску́рна-венеры́чны (неадуш.)
ску́рна-венеры́чнага (адуш.)		 ску́рна-венеры́чную ску́рна-венеры́чнае ску́рна-венеры́чныя (неадуш.)
ску́рна-венеры́чных (адуш.)
Т. ску́рна-венеры́чным ску́рна-венеры́чнай
ску́рна-венеры́чнаю		 ску́рна-венеры́чным ску́рна-венеры́чнымі
М. ску́рна-венеры́чным ску́рна-венеры́чнай ску́рна-венеры́чным ску́рна-венеры́чных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

Пра́нцы мн. л. ’заразная венерычная хвароба; сіфіліс’ (ТСБМ, Шат., Касп., Др.-Падб., Гарэц., Мядзв.; лельч., Арх. ГУ; ТС), ’скулы’ (Бір. Дзярж.), пранцэ́і ’блазнота, дурасліўцы’ (ТС), пранц, пра́нэць, пра́ныц, пра́нцы ’брыдота’ (Сл. ПЗБ), пранцава́ты ’пракажоны’ (Зап.). Укр. мн. л. пранці ’сіфіліс’, рус. паўдн., зах. пра́нец ’залатушная высыпка’. Бел. і ўкр., відаць, з польск. pranca ’сіфіліс; заразная венерычная хвароба’, калісьці называлася “chorobą dworską” (Віл. сл.), з натуральнай заменай ф на п, параўн. народнае пасоля < фасоля і пад. (хвароба распаўсюдзілася ў пачатку XVI ст.), з даўняга ням. franze, franzose ’французка, французская хвароба’, першапачаткова französische Krankheit, таму што першая эпідэмія сіфілісу ўспыхнула ў Францыі каля 1496 г. (Банькоўскі, 1, 385). Паводле Фасмера (3, 353), слова узыходзіць да гал. frans ’французскі’, ням. Franz — у складаных словах тыпу Franzbrot ’французскі хлеб’ і да т. п. Брукнер (127) і Махэк₂ (146) адзінай крыніцай лічаць нямецкую назву французаў. Параўн. яшчэ рус. французская болезнь ’сіфіліс’ і чэш. franská nemoc ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

хваро́ба, ‑ы, ж.

1. Парушэнне нармальнай жыццядзейнасці арганізма. Дзіцячыя хваробы. Заразныя хваробы. □ Урач бачыла, што хлопчык ідзе на папраўку, ды вельмі ж марудна пакідала яго шчупленькае цела хвароба. Даніленка. Хвароба сваёй хаты не мае, а па людзях ходзіць. Прыказка.

2. перан. Недахоп. Нявытрыманасць — гэта яго хвароба.

•••

Венерычная хвароба — інфекцыйнае захворванне, якое перадаецца ў асноўным цераз палавыя органы: сіфіліс, ганарэя, шанкер.

Гіпертанічная хвароба — захворванне, якое выяўляецца ў павышэнні крывянога ціску ў артэрыяльных сасудах.

Гісторыя хваробы гл. гісторыя.

Горная хвароба — хваравіты стан, калі моташна, кружыцца галава і пад. пры пад’ёме на значную вышыню.

Жаночыя хваробы — спецыфічныя для жанчын захворванні, звязаныя з асаблівасцямі жаночага арганізма.

Кесонная хвароба — захворванне, якое ўзнікае пры хуткім выхадзе з асяроддзя з павышаным атмасферным ціскам у асяроддзе з больш нізкім ціскам (у вадалазаў, касманаўтаў).

Марская хвароба — выкліканы гайданкай хваравіты стан, які суправаджаецца болем галавы, моташнасцю.

Падучая хвароба (разм.) — эпілепсія.

Прамянёвая хвароба — захворванне, якое выклікаецца дзеяннем радыеактыўных рэчываў.

Слановая хвароба — тое, што і слановасць.

Сонная хвароба — інфекцыйнае захворванне, якое характарызуецца моцнай санлівасцю.

Унутраныя хваробы — хваробы ўнутраных органаў.

Хваробы росту — цяжкасці, якія ўзнікаюць у перыяд развіцця або асваення чаго‑н. новага (у вытворчасці, грамадскім жыцці і пад.).

Цукровая хвароба — тое, што і цукровы дыябет (гл. дыябет).

Язвавая хвароба — агульнае хранічнае захворванне, якое суправаджаецца ўзнікненнем язваў на сценках страўніка і дванаццаціперснай кішкі.

Да хваробы (груб.) — вельмі многа.

Панская хвароба — а) прытворная, несур’ёзная хвароба; б) недахопы, якасці, уласцівыя панам. [Засцянкоўцы] і фанабэрыстыя, і скупыя, і хварэюць на панскія хваробы: звысака глядзяць на тых, хто бяднейшы за іх. Якімовіч.

Як хваробе кашаль гл. кашаль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)