ва́раны, -ая, -ае.

Прыгатаваны пры дапамозе варкі.

Вараная бульба.

◊

Ні печаны ні вараны (разм., неадабр.) — пра бесхарактарнага, нічым не адметнага чалавека.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вараны́, -а́я, -о́е.

Чорны (пра масць коней).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вараны́ вороно́й;

◊ пракаці́ць на ~ны́х — прокати́ть на вороны́х

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ва́раны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад варыць.

2. у знач. прым. Прыгатаваны пры дапамозе варкі. Вараная бульба. □ На ўсю хату запахла варанай капустай. Ваданосаў.

3. у знач. наз. ва́ранае, ‑ага, н. Тое, што зварана для яды. Застолле ў ляснічага багатае: смажанае, варанае — навалам. Навуменка. На сталах былі навалены цэлыя горы рознага смажанага, варанага і печанага. Бядуля.

•••

Ні печаны ні вараны гл. печаны.

вараны́, ‑а́я, ‑о́е.

1. Чорны (звычайна пра масць коней). Спацелы вараны стаеннік нервова грыз цуглі. Шамякін.

2. у знач. наз. вараны́, ‑ога, м. Конь такой масці. А калі ў ясны поўдзень Не вярнуся зноў, З поля бітвы сцежку знойдзе Вараны дамоў. Танк.

•••

Пракаціць на вараных гл. пракаціць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вараны́ ’чорнага колеру’ (Яруш.). Абазначэнне колеру па масці птушкі (< рус. ворон ’крумкач’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

варёный ва́раны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адва́раны, -ая, -ае.

Вараны, звараны.

Адвараная бульба.

Адваранае мяса.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адвары́ць, -вару́, -ва́рыш, -ва́рыць; -ва́раны; зак., што.

Зварыць.

А. грыбы.

|| незак. адва́рваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

перасвары́ць, -вару́, -ва́рыш, -ва́рыць; -ва́раны; зак., каго (што).

Пасварыць многіх, каго-н. з кім-н.

П. даўніх сяброў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

развары́ць, -вару́, -ва́рыш, -ва́рыць; -ва́раны; зак., што.

Давесці варкай да мяккасці або залішняй мяккасці.

Р. гарох.

|| незак. разва́рваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)