Вараны́

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. Вараны́
Р. Варано́ў
Д. Варана́м
В. Вараны́
Т. Варана́мі
М. Варана́х

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

ва́раны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ва́раны ва́раная ва́ранае ва́раныя
Р. ва́ранага ва́ранай
ва́ранае		 ва́ранага ва́раных
Д. ва́ранаму ва́ранай ва́ранаму ва́раным
В. ва́раны (неадуш.)
ва́ранага (адуш.)		 ва́раную ва́ранае ва́раныя (неадуш.)
ва́раных (адуш.)
Т. ва́раным ва́ранай
ва́ранаю		 ва́раным ва́ранымі
М. ва́раным ва́ранай ва́раным ва́раных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

вараны́

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. вараны́ варана́я варано́е вараны́я
Р. варано́га варано́й
варано́е		 варано́га вараны́х
Д. варано́му варано́й варано́му вараны́м
В. вараны́ (неадуш.)
варано́га (адуш.)		 варану́ю варано́е вараны́я (неадуш.)
вараны́х (адуш.)
Т. вараны́м варано́й
варано́ю		 вараны́м вараны́мі
М. вараны́м варано́й вараны́м вараны́х

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

ва́раны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, незакончанае трыванне

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ва́раны ва́раная ва́ранае ва́раныя
Р. ва́ранага ва́ранай
ва́ранае		 ва́ранага ва́раных
Д. ва́ранаму ва́ранай ва́ранаму ва́раным
В. ва́раны (неадуш.)
ва́ранага (адуш.)		 ва́раную ва́ранае ва́раныя (неадуш.)
ва́раных (адуш.)
Т. ва́раным ва́ранай
ва́ранаю		 ва́раным ва́ранымі
М. ва́раным ва́ранай ва́раным ва́раных

Кароткая форма: ва́рана.

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

ва́раны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, закончанае трыванне

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. ва́раны ва́раная ва́ранае ва́раныя
Р. ва́ранага ва́ранай
ва́ранае		 ва́ранага ва́раных
Д. ва́ранаму ва́ранай ва́ранаму ва́раным
В. ва́раны (неадуш.)
ва́ранага (адуш.)		 ва́раную ва́ранае ва́раныя (неадуш.)
ва́раных (адуш.)
Т. ва́раным ва́ранай
ва́ранаю		 ва́раным ва́ранымі
М. ва́раным ва́ранай ва́раным ва́раных

Кароткая форма: ва́рана.

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

ва́раны, -ая, -ае.

Прыгатаваны пры дапамозе варкі.

Вараная бульба.

◊

Ні печаны ні вараны (разм., неадабр.) — пра бесхарактарнага, нічым не адметнага чалавека.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вараны́, -а́я, -о́е.

Чорны (пра масць коней).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вараны́ вороно́й;

◊ пракаці́ць на ~ны́х — прокати́ть на вороны́х

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ва́раны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад варыць.

2. у знач. прым. Прыгатаваны пры дапамозе варкі. Вараная бульба. □ На ўсю хату запахла варанай капустай. Ваданосаў.

3. у знач. наз. ва́ранае, ‑ага, н. Тое, што зварана для яды. Застолле ў ляснічага багатае: смажанае, варанае — навалам. Навуменка. На сталах былі навалены цэлыя горы рознага смажанага, варанага і печанага. Бядуля.

•••

Ні печаны ні вараны гл. печаны.

вараны́, ‑а́я, ‑о́е.

1. Чорны (звычайна пра масць коней). Спацелы вараны стаеннік нервова грыз цуглі. Шамякін.

2. у знач. наз. вараны́, ‑ога, м. Конь такой масці. А калі ў ясны поўдзень Не вярнуся зноў, З поля бітвы сцежку знойдзе Вараны дамоў. Танк.

•••

Пракаціць на вараных гл. пракаціць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ВАРА́НЫ

(Varanidae),

сямейства паўзуноў падатр. яшчарак. 1 сучасны род, 24 віды. Пашыраны ў трапічных, субтрапічных і часткова ва ўмераным паясах Усх. паўшар’я (акрамя Мадагаскара). Жывуць у парослых кустамі мясцінах, многія — каля прэснаводных вадаёмаў, добра плаваюць і ныраюць. Найб. вядомы варан шэры (Varanus griseus), пашыраны ў Паўн. Афрыцы, Сярэдняй і Паўд.-Зах. Азіі.

Даўж. выкапнёвых продкаў з плейстацэну да 10 м, сучасных — ад 0,8 да 3,7 м (варан камодскі — Varanus komodoensis — самая вял. яшчарка свету масай да 150 кг). Цела падоўжанае, ногі добра развітыя, хвост у многіх відаў прыплясканы з бакоў. Галава ўкрыта дробнымі рагавымі шчыткамі. Язык доўгі, глыбока рассечаны на канцы. Драпежнікі, кормяцца яшчаркамі, змеямі, дробнымі млекакормячымі, воднымі жывёламі. Мяса варана ядомае, скура ідзе на выраб абутку. Варан камодскі ў Чырв. кнізе МСАП.

т. 4, с. 6

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)