вало́даць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. кім-чым. Мець у сваёй уласнасці, уладаць.
В. маёмасцю.
2. перан., кім. Трымаць у сваёй уладзе, падпарадкоўваць сабе, кіраваць.
Адна думка ўвесь час валодае ім.
3. чым. Умець, мець магчымасць карыстацца чым-н., дзейнічаць пры дапамозе чаго-н.
В. зброяй.
Не в. левай рукой.
В. пяром (умець добра пісаць). В. некалькімі замежнымі мовамі (ведаць іх). В. сабой (трымацца спакойна ў любых абставінах).
|| наз. вало́данне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вало́даць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
вало́даю |
вало́даем |
| 2-я ас. |
вало́даеш |
вало́даеце |
| 3-я ас. |
вало́дае |
вало́даюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
вало́даў |
вало́далі |
| ж. |
вало́дала |
| н. |
вало́дала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
вало́дай |
вало́дайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
вало́даючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
вало́даць несов., в разн. знач. владе́ть; (иметь что-л. своей собственностью — ещё) облада́ть;
в. збро́яй — владе́ть ору́жием;
в. ру́скай мо́вай — владе́ть ру́сским языко́м;
в. руко́й — владе́ть руко́й;
в. лясны́мі бага́ццямі — владе́ть (облада́ть) лесны́ми бога́тствами;
◊ в. сабо́й — владе́ть собо́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вало́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., кім-чым.
1. Умець абыходзіцца з чым‑н., умела карыстацца чым‑н. Валодаць зброяй. Валодаць шпагай. □ Лагуновіч вельмі любіць тэхніку і людзей, якія валодаюць ёю дасканала. Казека. // Добра ведаць якую‑н. справу, быць майстрам у якой‑н. галіне. [Васіль] валодаў цяслярскай справай, быў нядрэнным мулярам і плытагонам. Няхай. Андрэй Вуйскі так валодаў нямецкай мовай, як не валодалі ёю многія немцы. Шамякін.
2. Падпарадкоўваць сваёй уладае, волі, уплыву; кіраваць. Валодаць аўдыторыяй. // Ахопліваць (пра пачуцці, імкненні, думкі). [Турсевіч:] — І нейкія асаблівыя думкі пачынаюць валодаць табою. Колас. Валодала мной у той час юнацкае імкненне шукаць прыгожы х, сапраўды ідэальных людзей. Навуменка.
3. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. Убачыўшы катэры, матросы з апошняй сілы падаліся насустрач, але стомленыя рукі ўжо слаба валодалі. Кулакоўскі. [Дубік] далонь ушчэнт пашчапаў, тры пальцы, кажа, валодаць не будуць. Скрыган. Часта перад тым, як ісці дадому.., [Захар Зынга] ужо ледзьве валодаў нагамі. Чорны.
4. Мець у сваёй уласнасці, уладаць. Валодаць маёмасцю. // Мець якія‑н. якасці, уласцівасці. Не толькі ў нашым сяле, а і ў суседніх лічылася, што Нямко валодае незвычайнай сілай. Кулакоўскі.
•••
Валодаць пяром — умець выразна і пераканаўча выказваць свае думкі на паперы.
Валодаць сабою — трымацца спакойна ў любых абставінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вало́даць (БРС, Арх. Бяльк.), валада́ць (Др.-Падб.). Рус. владеть (з ц.-слав.), укр. володити, польск. władać, в.-луж. włodyka ’ўладар’, чэш. vlásti, славац. vládnuť, балг. владея, макед. владее, серб.-харв. вла́дати, славен. vládati, ст.-слав. владѣти. Прасл. *volděti. І.‑е. паралелі: літ. valdýti ’валодаць, кіраваць’, лат. valdīt ’тс’, гоц. waldan ’кіраваць’, ст.-в.-ням. waltan (Фасмер, 1, 340–341; Рудніцкі, 1, 467–468; Махэк₂, 693; Скок, 3, 604–605).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
красамо́ўства, -а, н.
Уменне гаварыць прыгожа і пераканаўча; прамоўніцкі талент.
Валодаць красамоўствам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
самавало́данне, -я, н.
Уменне валодаць сабою, стрыманасць і душэўная ўраўнаважанасць.
Праявіць с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уме́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак., з інф.
1. Валодаць уменнем рабіць што-н.
У. іграць на скрыпцы.
2. Валодаць здольнасцю рабіць што-н.
Яна не ўмее перабольшваць.
Ён не ўмее ліслівіць перад іншымі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вало́данне ср. владе́ние; см. вало́даць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абязво́лець, -ею, -ееш, -ее; зак.
Стаць бязвольным; страціць здольнасць валодаць сабою.
Без працы чалавек абязволеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)