вало́даць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. кім-чым. Мець у сваёй уласнасці, уладаць.

В. маёмасцю.

2. перан., кім. Трымаць у сваёй уладзе, падпарадкоўваць сабе, кіраваць.

Адна думка ўвесь час валодае ім.

3. чым. Умець, мець магчымасць карыстацца чым-н., дзейнічаць пры дапамозе чаго-н.

В. зброяй.

Не в. левай рукой.

В. пяром (умець добра пісаць). В. некалькімі замежнымі мовамі (ведаць іх). В. сабой (трымацца спакойна ў любых абставінах).

|| наз. вало́данне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вало́даць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. вало́даю вало́даем
2-я ас. вало́даеш вало́даеце
3-я ас. вало́дае вало́даюць
Прошлы час
м. вало́даў вало́далі
ж. вало́дала
н. вало́дала
Загадны лад
2-я ас. вало́дай вало́дайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час вало́даючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

вало́даць несов., в разн. знач. владе́ть; (иметь что-л. своей собственностью — ещё) облада́ть;

в. збро́яй — владе́ть ору́жием;

в. ру́скай мо́вай — владе́ть ру́сским языко́м;

в. руко́й — владе́ть руко́й;

в. лясны́мі бага́ццямі — владе́ть (облада́ть) лесны́ми бога́тствами;

◊ в. сабо́й — владе́ть собо́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вало́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., кім-чым.

1. Умець абыходзіцца з чым‑н., умела карыстацца чым‑н. Валодаць зброяй. Валодаць шпагай. □ Лагуновіч вельмі любіць тэхніку і людзей, якія валодаюць ёю дасканала. Казека. // Добра ведаць якую‑н. справу, быць майстрам у якой‑н. галіне. [Васіль] валодаў цяслярскай справай, быў нядрэнным мулярам і плытагонам. Няхай. Андрэй Вуйскі так валодаў нямецкай мовай, як не валодалі ёю многія немцы. Шамякін.

2. Падпарадкоўваць сваёй уладае, волі, уплыву; кіраваць. Валодаць аўдыторыяй. // Ахопліваць (пра пачуцці, імкненні, думкі). [Турсевіч:] — І нейкія асаблівыя думкі пачынаюць валодаць табою. Колас. Валодала мной у той час юнацкае імкненне шукаць прыгожы х, сапраўды ідэальных людзей. Навуменка.

3. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. Убачыўшы катэры, матросы з апошняй сілы падаліся насустрач, але стомленыя рукі ўжо слаба валодалі. Кулакоўскі. [Дубік] далонь ушчэнт пашчапаў, тры пальцы, кажа, валодаць не будуць. Скрыган. Часта перад тым, як ісці дадому.., [Захар Зынга] ужо ледзьве валодаў нагамі. Чорны.

4. Мець у сваёй уласнасці, уладаць. Валодаць маёмасцю. // Мець якія‑н. якасці, уласцівасці. Не толькі ў нашым сяле, а і ў суседніх лічылася, што Нямко валодае незвычайнай сілай. Кулакоўскі.

•••

Валодаць пяром — умець выразна і пераканаўча выказваць свае думкі на паперы.

Валодаць сабою — трымацца спакойна ў любых абставінах.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вало́даць

1. (мець ва ўладзе) besítzen* vt;

2. (умець карыстацца) behérrschen vt, in der Gewált [Hand] háben;

вало́даць інструме́нтам ein Instrumént hándhaben;

вало́даць збро́яй die Wáffen zu führen wíssen*;

не вало́даць руко́й séiner Hand nicht mächtig sein;

вало́даць аўдыто́рыяй die Zúhörer im Bann hálten*;

вало́даць матэрыя́лам den Stoff behérrschen;

вало́даць сабо́й sich behérrschen;

не вало́даць сабо́й sich nicht behérrschen können*, séiner selbst nicht mächtig sein, die Fássung verlíeren*;

вало́даць пяро́м éine gewándte Féder führen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Вало́даць (БРС, Арх. Бяльк.), валада́ць (Др.-Падб.). Рус. владеть (з ц.-слав.), укр. володити, польск. władać, в.-луж. włodyka ’ўладар’, чэш. vlásti, славац. vládnuť, балг. владея, макед. владее, серб.-харв. вла́дати, славен. vládati, ст.-слав. владѣти. Прасл. *volděti. І.‑е. паралелі: літ. valdýti ’валодаць, кіраваць’, лат. valdīt ’тс’, гоц. waldan ’кіраваць’, ст.-в.-ням. waltan (Фасмер, 1, 340–341; Рудніцкі, 1, 467–468; Махэк₂, 693; Скок, 3, 604–605).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

красамо́ўства, -а, н.

Уменне гаварыць прыгожа і пераканаўча; прамоўніцкі талент.

Валодаць красамоўствам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

самавало́данне, -я, н.

Уменне валодаць сабою, стрыманасць і душэўная ўраўнаважанасць.

Праявіць с.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уме́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак., з інф.

1. Валодаць уменнем рабіць што-н.

У. іграць на скрыпцы.

2. Валодаць здольнасцю рабіць што-н.

Яна не ўмее перабольшваць.

Ён не ўмее ліслівіць перад іншымі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вало́данне ср. владе́ние; см. вало́даць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)