брыль, брыля́, мн. брылі́, -ёў, м.
1. Казырок шапкі.
2. Капялюш з палямі.
Саламяны б.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
брыль (род. брыля́) м.
1. (фуражки) козырёк;
2. разг., перен. (небольшой навес над воротами, дверью) козырёк;
3. обл. шля́па ж. (с полями)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
брыль, ‑я, м.
1. Тое, што і капялюш. Чырвоныя хустачкі дзяўчат мяшаліся з хлапцоўскімі шапкамі розных гатункаў, пачынаючы з гарадскімі кепкамі і канчаючы самадзельнымі саламянымі брылямі. Колас.
2. Казырок шапкі. Паўлік адчуваў на сабе торбачку, доўгі брыль у шапцы хоць і закрываў твар ад высокага сонца, але затое на лбе ўсё больш з’яўлялася капелек поту. Сташэўскі. Слаўная гэта была шапка — з блішчастым лакіраваным брылём, са спружынаю ўсярэдзіне. Якімовіч. // перан. Стрэшка над уваходам. На другі дзень у двор бальніцы, Дзе ганак звешвае свой брыль, Пад’ехаў, стаў аўтамабіль. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Брыль 1 ’казырок летняй шапкі; шляпа’ (Касп., Бяльк., Бір. Дзярж., Шн., Гарэц., Інстр. I, Тарн., Маш., БРС, КЭС, лаг., Мядзв.). Укр. бриль. Запазычанне з польск. bryl ’тс’ (якое лічыцца запазычаннем з італ. ombrello ’парасон’; Варш. сл., 1, 215). Рыхардт, Poln., 37; Фасмер, 1, 214; Рудніцкі, 208 (лічыць, што польск. bryl < укр. < італ.?); Бернекер, 93.
Брыль 2, брылёк ’невялікі выступ над жаралом печы’ (Янк. Мат., Шушк., Інстр. I), ’карніз’ (Шат.). Відавочна, метафарызацыя да брыль 1 (гл.): ’брыль, казырок’ → ’казырок, навес’ → ’навес, выступ’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
казыро́к, -рка́, мн. -ркі́, -рко́ў, м.
1. Цвёрдая частка ў галаўным уборы, якая выступае над ілбом; брыль.
2. Невялікі навес у чым-н., над чым-н.
К. пад’езда.
◊
Браць (узяць) пад казырок — аддаць чэсць, прыкладаючы правую руку да галаўнога ўбору.
|| прым. казырко́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Брылёк ’1/100 вядра’ (Інстр. III), «особого рода рюмка, вроде небольшого стакана с разогнутыми вверху краями, вместимостью 1/100 ведра; служит меркою водки» (Мядзв.). Рус. (Дон) брылик ’від пасудзіны’. Ад брыль ’галаўны ўбор’ (па падабенству, гл. СРНГ, 3, 217 пад брыль: этымалогія Папова, 1855 год).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашля́хнуць ’супакоіцца, прызвычаіцца?’ (Брыль, Вітрыжы, Мн., 1972, 194). Няясна, параўн. гродз. шляхнуць ’прапасці, змарнець’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сігнатурка ‘малы звон у касцёле, царкве’ (Я. Брыль). З польск. sygnaturka ‘званок’ ад лац. signāre ‘адзначаць’ < signum ‘знак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вясе́льнік ’запрошаны на вяселле госць’ (КТС, Я. Брыль, С. Александровіч, шчуч. Сцяшк., лельч., Мат. Гом.), драг. выси́лнык ’удзельнік вяселля’ (Клім.). Утворана ад прым. вясе́льны (гл.) і суф. ‑ік. Параўн. таксама польск. weselnik, чэш. veselník ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
козырёк
1. (фуражки) казыро́к, -рка́ м., брыль, род. брыля́ м.;
взять (сде́лать) под козырёк воен. узя́ць пад казыро́к;
2. (навес) казыро́к, -рка́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)