ачуме́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; зак. (разм.).
Страціць розум, разважлівасць, адурэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ачуме́ць
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ачуме́ю |
ачуме́ем |
| 2-я ас. |
ачуме́еш |
ачуме́еце |
| 3-я ас. |
ачуме́е |
ачуме́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ачуме́ў |
ачуме́лі |
| ж. |
ачуме́ла |
| н. |
ачуме́ла |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
ачуме́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ачуме́ць сов., разг. очуме́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ачуме́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Разм. Страціць разважлівасць; адурэць. Як праслухаў далей старога, дык ачумеў і не ачухаўся, аж пакуль да нас дабег. Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ачуме́ць (БРС, Шат., Бяльк., КСТ), очумане́ць, ачумі́ць, ’ачмуціць’ (Юрч. Фраз. 2), рус. очуметь ’здурнець, згубіць прытомнасць; разгубіцца’. Няясна. Звязваюць з славен. čum, čuma дрымота’, čuméti ’драмаць; сядзець на кукішках’, серб.-харв. čùmijati, čùmijȃm ’звянуць’, чэш. čuměti ’выступаць, выдавацца’ і ’доўга чакаць’, што ўзыходзяць да асновы čum‑, адносна якой выказваецца меркаванне пра яе роднасць з асновай (s)kum‑, гл. Куркіна, Этимология 1971, 62; пра сербскахарвацкае слова гл. Скок, 1, 341 (да čuma ’чума’); чэш. čuměti ’глядзець з цікавасцю, глядзець дурнем; нерухома, чакаючы нечага, сядзець’. Махэк₂ (108) адносіць да гукапераймальных утварэнняў. Параўн. таксама балг. чуме́я, чаме́я вянуць, сохнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
очуме́ть сов., разг. ачуме́ць, адурэ́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ашмурэ́ць ’ачумець, здурнець; рабіць недазволенае, дазваляць сабе ўчынкі дурнога’ (Гарэц., Бяльк., Юрч.). Да ачмурэць (гл.), фанетыка адлюстроўвае спарадычны пераход чм у шм, параўн. чмель//шмель, ці ўплыў аргат. шмурак ’дурак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перачума́чыванне (пірічумачывыньня) ’атрымліванне’ (Юрч. СНЛ). Параўн. укр. n epe vi ім акуе amu ’займацца чумакаваннем’; магчыма, да чумак (гл.), параўн. выцыганіць ’вымантачыць’ (да цыган, гл.). Семантычна можа быць звязапа з ачумець ’ачмурэць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здурнець, здурэць, адурэць, адурнець, звар'яцець / пра старых: здзяцінець; ашалець, ачмурэць, ачумець, рэхнуцца (разм.) □ страціць розум, выжыць з розуму, звіхнуцца з розуму, з'ехаць з глузду
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)