узмужне́ласць, ‑і, ж.
Стан узмужнелага. Духоўная ўзмужнеласць народа. □ Акцёр [Барыс Платонаў] паказвае духоўны рост героя, яго ўзмужнеласць. Сабалеўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
услу́жлівасць, ‑і, ж.
Уласцівасць услужлівага. Міхалка здзівіўся такой небывалай гаспадарскай услужлівасці, нават тону яго голасу. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фенаты́п, ‑у, м.
Спец. Сукупнасць уласцівасцей і прымет арганізма, якія склаліся ў працэсе яго індывідуальнага развіцця.
[Ад грэч. phainō — выяўляю і слова тып.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эры́стыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
Кніжн. Майстэрства спрачацца, умельства палемізаваць з праціўнікам, выкарыстоўваючы яго промахі.
[Грэч. éristika.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Двуру́шнік ’двурушнік’ (БРС). Запазычанне з рус. двуру́шник ’тс’ (у рус. мове слова вядома з XIX ст.). Падрабязна аб гісторыі яго ў рус. мове гл. у Шанскага, 1, Д, Е, Ж, 32.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мясывіды ’мясаед’ (Грыг.). Да мясаёд (гл.). Замена другой наскі -ед(ы) на ‑віды можна растлумачыць беднасцю (у мінулым) некаторых слаёў грамадства, якія мяса мелі мала і «столькі бачылі» (столькі выдзелі») яго.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Неўнара́й: «Поўнач» не раз у ім схову шукала, «Захад» знаў сілу яго неўнарай» (Купала). Вынікаючае з кантэксту значэнне ’на справе, не на словах’ ’дазваляе звязаць слова з нараіць, раіць (гл.). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пустацва́н ’шавецкія абцугі’ (Скарбы). Запазычанне з рамесніцкай тэрміналогіі нямецкай мовы (з ідыш?); канец слова прыпамінае ням. Zwang ’прыцягненне, прыціск’, што адпавядае прызначэнню (“скуру нацягвалі, бо ў яго захват шырокі”, там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
І́лка ’лапта, дзіцячая гульня з мячом’, ’палка, якой б’юць мяч у гульні ў лапту’ (Бяльк.; Рам., 8, 576). Ад іліць (гл.) з суф. ‑к‑а, які характарызуе прадмет паводле яго прызначэння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
размата́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Развіць, раскруціць што‑н. зматанае; зняць з таго, на што было наматана. Разматаць вуду. □ Нарыхтаваліся закінуць невад у новую тоню, разматалі яго, цягнуць, каб закінуць. Колас. [Галіна] нічога не адказала на .. Панасавы словы, а разматала хустку, скінула кажух і адышла ад печы. Галавач. // Вызваліць што‑н. ад таго, чым яно было заматана. Разматаць шыю. □ Калі .. [Сашку] разматалі галаву, дык сапраўды на яго страшна было глядзець. Машара.
•••
Разматаць клубок — высветліць, разблытаць якую‑н. складаную, заблытаную справу.
размата́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Растраціць, распусціць, праматаць. Разматаць грошы. □ [Журавінка:] — Я яго [калгас] арганізоўваў, я яго рабіў, а Конан разматаць прыйшоў. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)