самкну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што.
1. Звесці, шчыльна злучыць адно з другім. Самкнуць ножкі цыркуля.
2. перан. Злучыць у адно цэлае. Самкнулі шарэнгі Чырвонагвардзейцы. Глебка. // Акружыць, узяць у клешчы. Калі чужынцы свой самкнулі круг, Падняў з гранатаю руку мой друг, Магутны выбух страсянуў наўколле... А. Астапенка. Затое не забывалася тая цёмная ноч у сярэдзіне лета, калі вярталіся з бежанцаў: непадалёку ад Клінцоў немцы самкнулі клешчы, і ў акружэнні, разам з вайсковымі часцямі, апынуліся бежанская абозы. Чыгрынаў.
3. Заплюшчыць, стуліць (вочы, губы і пад.). А па ранку, ледзь самкнула Вочы стомлена дзяўчынка, Хтось устаў над ёй — пачула — З ціхім шэптам: — Сірацінка... Кірэенка.
•••
Не самкнуць вачэй — не спаць зусім.
Самкнуць рады — згуртавацца, аб’яднацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ско́са, прысл.
1. Скасіўшы вочы; збоку. Віктар увесь час скоса пазіраў на хлеб. Маўр. Чэмпіён, не зважаючы ні на кога і сам скоса любуючыся сваімі значкамі, ганарыста прайшоў да піянерважатага. Скрыпка. Майка не павярнулася на, крокі, а калі .. [Алесь] пазваў яе, скоса ўскінула на яго дзікаватыя і нібы разгневаныя вочы. Караткевіч.
2. перан. Недаверліва, падазрона, недружалюбна. Ходзячы па двары, па хаце, заўважыў Агей, што пазіраюць сыны [адзін на аднаго] скоса, не па-людскому. Галавач. Мне здалося, што гнеў старога трошачкі адпаў, хоць ён і скоса глянуў на мяне, як на якога злачынцу. Сабаленка.
3. Па дыяганалі, пад вуглом да прамога напрамку. Ад святла, што скоса падае ў акно на Валіны рукі, абгортка марожанага падобна на бліскучы і туманны кавалак лёду. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адбіра́ць несов.
1. (брать обратно) отбира́ть;
2. (лишать чего-л.) отнима́ть;
3. (выделять, выбирать) отбира́ть;
4. безл. (парализовать) отнима́ться;
1-4 см. адабра́ць;
◊ а. во́чы — бить в глаза́, ослепля́ть;
а. но́гі (ру́кі) — парализова́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
засвяці́цца I сов.
1. (появиться, мелькнуть) засвети́ться, забре́зжить;
удалечыні́ ~ці́ўся аге́ньчык — вдалеке́ засвети́лся (забре́зжил) огонёк;
2. (чым) перен. засвети́ться, нача́ть излуча́ть (что);
во́чы ~ці́ліся цеплынёй — глаза́ засвети́лись теплото́й
засвяці́цца II сов. фото засвети́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сустрэцца, стрэцца, спаткацца, напаткацца, убачыцца, пабачыцца, угледзецца, трапіцца; сутыкнуцца, наткнуцца (перан.) □ трапіць на вочы
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
со́нный в разн. знач. со́нны;
со́нный челове́к со́нны чалаве́к;
со́нные глаза́ со́нныя во́чы;
со́нное настрое́ние со́нны настро́й;
со́нный лес со́нны лес;
со́нные ка́пли со́нныя кро́плі;
со́нная арте́рия анат. со́нная артэ́рыя;
со́нная боле́знь мед. со́нная хваро́ба.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
даве́рлівы, ‑ая, ‑ае.
Які лёгка верыць у шчырасць, праўдзівасць каго‑, чаго‑н., схільны аказваць давер’е. Ліда сустрэла настаўніка, паздароўкалася, абняла яго руку, прытулілася да яе, як даверлівае дзіця. Колас. // Які выражае давер’е. Даверлівы тон. □ Дзед прысеў каля ўнукаў, паглядзеў у іх даверлівыя вочы, пацалаваў абаіх. Пестрак. // Заснаваны на давер’і. Даверлівыя адносіны паміж людзьмі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вадзяні́сты, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўтрымлівае многа лішняй вады, вільгаці. Вадзяністая бульба. Вадзяністыя ягады. // Які звадзянеў; які ператварыўся ў ваду. Вадзяністае чарніла. □ Будзе вясна. Хоць адвячорак у пушчы яшчэ ўсё як быццам зімовы. З рэшткамі хлюпкага, вадзяністага снегу. Брыль. // Які стаў рэдкім, падобным на ваду. Вадзяністы клей.
2. Бясколерны, бялёсы. Вадзяністыя вочы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
завуго́лле, ‑я, н.
1. Месца за вуглом, за будынкам або сярод будынкаў. Шумеў у завуголлі вецер і вельмі хацелася спаць. Быкаў. Задрыжала-замітусілася абгародка, бы сухое дуддзё ад ветру дзе ў завуголлі. Пташнікаў.
2. перан. (з прыназ. «па»). Разм. Тоячыся, асцерагаючыся. — Хлусню гавораць звычайна па завуголлю. У вочы няёмка казаць. Б. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
завя́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. завяў, ‑вяла; зак.
1. Страціць свежасць; засохнуць, звянуць. Кветкі завялі. □ Час ад часу на дарозе трапляліся паваленыя дрэвы, на якіх яшчэ нават не паспеў завянуць зялёны ліст, — відаць, яны ўпалі зусім нядаўна. Краўчанка.
2. перан. Страціць жывасць, свежасць; паблякнуць. Прытухнуць ад слёз ясны вочы, Завяне, паморшчыцца твар. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)