кампраметава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; незак., каго-што.
Няславіць каго‑, што‑н. Кампраметаваць увесь род. □ Банда «бацькі Рудольфа» быццам бы супраць акупантаў, але сваімі ганебнымі дзеяннямі кампраметуе партызан. Мікуліч. У заўкоме пачалі шукаць звесткі, якія б кампраметавалі Захара Сцебунёнка. Кавалёў.
[Ням. kompromettieren з фр. compromettere.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наво́бмацак, прысл.
Пры дапамозе дотыку, абмацваючы. Шукаць навобмацак. Ісці навобмацак. □ [Андрыян Цітавіч] выняў з кішэні люльку і, не пазіраючы, навобмацак, стаў набіваць яе тытунём. Марціновіч. [Мікульскі] перасунуў аўтамат з боку на грудзі,.. навобмацак адняў пусты магазін, дастаў з сумкі апошні, зараджаны. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Куме́каць ’разумець’ (Сцяшк., ТС). Рус. кумекать ’тс’ лічыцца прэфіксальным утварэннем ку‑мекаць. Суадносіны гэтых слоў з літ. mė́klinti ’думаць’, лат. meklet ’шукаць’ няясныя (гл. Фрэнкель, 428–429).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пелендрава́ць ’вытоптваць пасеў (аб конях)’ (Нас.), ст.-бел. плендровати, плюндровати ’рабаваць’, якія праз польск. plądrować ’рабаваць, шнарыць, шукаць’ запазычаны з ням. plündern ’рабаваць, спусташаць’; паўнагалоссе ‑еле‑ — другаснае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мішкава́ць 1 ’тайком выведваць’ (ст.-дар., Нар. сл.), ’шукаць’ (гродз. Сцяшк. Сл.). Да мышкава́ць (гл.).
Мішкава́ць 2 ’кватараваць’ (іўеў., Сцяшк. Сл.). З польск. mieszkać і zamieszkiwać ’жыць, пражываць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
клад, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Грошы або другія каштоўнасці, схаваныя або закапаныя дзе‑н. Шукаць клад. Клад манет. □ Навошта той клад, калі ў дзетках лад. Прыказка.
2. Разм. Пра тое, што мае вялікую вартасць, каштоўнасць. Для партызан.. [клунак з медыкаментамі] вялікі клад. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ны́хтарыць ’капацца, шукаць’ (Сцяшк. Сл.). Відаць, звязана з нюхаць (гл.), параўн. нюхцёць ’нюхаючы, вышукоўваць што-небудзь’ (Некр.), а таксама рус. ныхорить ’выглядваць, вышукваць’, ных‑ных ’слова, якім падманьваюць сабак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Падкураваць ’пад’юдзіць, падбухторыць да чаго-н.’ (Федар. VII). Да курыць. Развіццё семантыкі, відаць, праз ужыванне гэтага дзеяслова ў пчалярскай практыцы: падкурыць (пчол) ’выгнаць з вулля, каб ляцелі шукаць нектар’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́сшук, росшукі ’следчыя і аператыўныя дзеянні з мэтай выявіць злачынца, украдзеную маёмасць і да т. п.’ (ТСБМ). Калька з рус. розыск (< роз- + иска́ть = шука́ць) пры ад’ідэацыі польск. poszukiwania ’пошукі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
алего́рыя, ‑і, ж.
У літаратуры і мастацтве — выказванне адцягненага паняцця пры дапамозе канкрэтнага мастацкага вобраза; іншасказальнасць. Боязь, каб дзённік не папаў каму-небудзь у рукі і не расчыніў таямніцы яго душы, прымушала [Лабановіча] шукаць адмысловыя спосабы і формы запісаў, ужываць розныя алегорыі. Колас.
[Грэч. allegoria — іншасказанне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)