прыўста́ць, ‑стану, ‑станеш, ‑стане; зак.

Устаць на некаторы час і не на ўвесь рост. Юрась прыўстаў і сеў на ложку. Гарбук. Сёмка спачатку пачаў паўзці, а потым прыўстаў, падышоў да Петруся і прылёг. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

бу́йный

1. (бурный) бу́рны; (порывистый) пары́вісты; (сокрушительный) гвалто́ўны;

бу́йный ве́тер пары́вісты (гвалто́ўны) ве́цер;

2. (о растительности) вялі́кі, пы́шны, буйны́;

бу́йные хлеба́ вялі́кая (буйна́я) збажына́;

бу́йный рост трав пы́шны (буйны́) рост траў;

3. (своенравный) буя́ны; (сумасшедший) шалёны, звар’яце́лы;

бу́йный хара́ктер буя́ны (шалёны) хара́ктар.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Казадро́ст ’расліна Anemone nemorosa (казадрост белы)’, казарост ’расліна Anemone ranunculoides’ і ’Anemone nemorosa’, ’расліна Veronica beccabunga’ (Кіс., фіксацыі Аненкава, Верас і Кісялеўскага з захаду і поўначы Беларусі’). Укр. раст, раст білий, расць, раст зазулин ’Anemone nemorosa’ (Верхратскі, Жэляхоўскі–Нядзільскі і інш.). Можна меркаваць, што тэрыторыя, дзе сустракаецца назва, зах.-укр. раст, растик, расть, раст ’Scilla autumnalis’, раст, расть ’Primula officinalis’, ласт, раст, рост, росторопша ’Aristolochia clematis’, раст, рапа білий, бычий, расть, ряст ’Corydalis cava’, ряс жовтий ’Corydalis marschalliana’, ряс, ряска, раст, ряст ’Corydalis solida’, рус. дыял. раст ’Primula veris; Primula officinalis; Aristolochia rotunda’, рост ’Tulipa Gessnericma, ростика ’Scilla cernua’, магчыма, арханг. дрозд ’Ranunculus anricomus’, чэш. kozi dříst ’расліна Anemone nemorosa’ (сілез., паводле Котта). Даль прыводзіць таксама козий‑ростъ, козья‑ростъ, козья‑морда ’расліна Veronica beccabunga’, паводле даных СРНГ, 14, 64, яны зафіксаваны акадэмічным слоўнікам 1847 г. Сувязі з каза1 бясспрэчныя. На ўсходзе толькі адна форма (рус. дыял. козий рост), якую можна ўпэўнена суаднесці з бел. словамі. На жаль, тэрыторыя рус. слова не адзначана і цяжка меркаваць аб характары сувязей бел. і рус. лексем. Рус. форма тэарэтычна можа з’яўляцца поўнай і першапачатковай, а можа ўяўляць сабой спробу «праэтымалагізаваць» незразумелае казадрост. Калі прыняць версію, што казарост складанае слова (каза + рост), цяжка вытлумачыць, як магло ўтварыцца такое слова: па беларускіх крыніцах слова рост, раст у назвах раслін не адзначаецца. Можна меркаваць, што гэтыя словы маглі трапіць у гаворкі з перасяленцамі. У такім выпадку верагодна, што слова не вытрымала канкурэнцыі з мясцовымі казелец, кураслеп, курыная слепата і іншымі назвамі гэтых раслін, аднак па мадэлі кураслеп у гэты час было ўтворана і казарост. Казадрост, такім чынам, неабходна разглядаць або як з нерэгулярным устаўным ‑д‑, або як уплыў іншага слова (гл. вышэй). Той факт, што назва казарост і рост адносіцца да розных раслін, можа тлумачыцца іх роднаснасцю паводле народнай наменклатуры (знешняе падабенства, функцыянальная адэкватнасць) або пераносам (розныя адзнакі: вясеннія расліны, аднолькавы колер кветак і інш.). Іншая назва расліны казялец (гл.) вядомая на поўначы славянскага свету і ў сувязі з казёл сумнявацца не прыходзіцца. Лексемы рост, раст, ряст і інш. па геаграфіі гэта ўсх.-слав. (укр. і, відавочна, рус., пра бел. матэрыял нельга пакуль што нічога сказаць) утварэнне, магчыма, да рости (гл. рост). Вяртаючыся да этымалогіі слова казадрост, можна адзначыць, што на магчымасць яшчэ адной версіі ўказвае зафіксаванае ў цэнтральным Палессі конодрок ’Anemone nemorosa’. Статус слова няясны; не выключныя, што яно ўтварае самастойны арэал (працяг або рэшткі зах.-бел. арэала, дзе ведалі слова). Аднак сама фіксацыя вельмі каштоўная, паколькі пацвярджае законнасць злучэння ‑др‑ у іншых формах і вымушае шукаць сувязі з раслінамі, якія носяць назву дрок, дрост, хоць, магчыма, і не з’яўляюцца блізкімі да Anemone, як вышэй разгледжаныя расліны. Лексему дрост можна суаднесці з в.-луж. drěst ’расліна Potamogeton’, dróst ’Bigens tripartitus’, drósinika ’Potamogeton’, н.-луж. drest, drost, што пацвярджае як архаічнасць гэтай формы, так і значэнне ’расліна Polygonum і падобныя да яе’. Этымалогія гэтых слоў няпэўная: Мяркулава (Очерки, 42) прапануе: *derstъ, *dersьnъ, *drestъ, *dresьnъ, якія да прасл. dristati, параўн. яшчэ Шустэр–Шэўц, 3, 168–169; Махэк, Jména rostl., 86–87, 262. Трубачоў (Эт. сл., 5, 110) пад прасл. *drestъ прыводзіць побач з чэш., славац., в.-луж., н.-луж., польск. рус. і інш. адпаведнікі бел. дрост ’расліна Poligonum nodosum’. Там жа звяртаецца ўвага на тое, што, нягледзячы на шматлікія пераўтварэнні формы, найбольш верагодным неабходна лічыць тлумачэнне Мяркулавай. Такім чынам, можна вытлумачыць форму бел. казадрост, рус. козий рост, чэш. kozídříst, аднак цяжка высветліць паралельную назву казарост. Не выключана, што трэба разумець гэту форму як другасную ў выніку зацямнення ўнутранай формы, аднак, магчыма, што менавіта разуменне ўнутранай формы прыводзіла да «эўфемістычнай» карэкцыі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

замо́рак, ‑рка, м.

Разм. Кволая, фізічна недаразвітая істота, расліна. Светазар.. — дзяцюк, што рост, што плечы — усім хлопец узяў. А.. [Федзька] — і глядзець няма на што: бледны, худзенькі заморак. Ракітны. Каласы-заморкі не схіляліся долу, а стаялі тырчком. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

самасвядо́масць, ‑і, ж.

Яснае разуменне сваёй сутнасці, сваіх адметных уласцівасцей, сваёй ролі ў жыцці, у грамадстве. Класавая самасвядомасць. Рост нацыянальная самасвядомасці. □ Трэба выхоўваць у кожнага маладога чалавека пачуцці савецкая патрыятызму і пралетарскага інтэрнацыяналізму, высокай класавай самасвядомасці. Машэраў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

бы́стрый

1. (стремительный) ху́ткі; шпа́ркі;

бы́строе тече́ние ху́ткае цячэ́нне;

бы́стрый бег ху́ткі (шпа́ркі) бег;

2. (резвый, живой) ху́ткі, жва́вы;

бы́страя ло́шадь ху́ткі (жва́вы) конь;

3. (быстро протекающий) шпа́ркі, ху́ткі;

бы́стрый рост промы́шленности шпа́ркі (ху́ткі) рост прамысло́васці;

4. (короткий, беглый) ху́ткі;

бы́стрый взгляд ху́ткі по́зірк.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

буйны́

1. в разн. знач. кру́пный;

б. дождж — кру́пный дождь;

а́я рага́тая жывёла — кру́пный рога́тый скот;

а́я бу́льба — кру́пный карто́фель;

б. вучо́ны — кру́пный учёный;

а́я перамо́га — кру́пная побе́да;

а́я арганіза́цыя — кру́пная организа́ция;

2. (о растительности) бу́йный;

а́я збажына́ — бу́йные хлеба́;

б. рост траў — бу́йный рост трав

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тугі́

1. туго́й;

туга́я струна́ — туга́я струна́;

туга́я спружы́на — туга́я пружи́на;

т. каўне́рык — туго́й воротничо́к;

2. (плотно набитый) туго́й, пло́тный;

т. кашалёк — туго́й кошелёк;

3. (о тесте) круто́й;

4. разг. (медленный и трудный) туго́й;

т. рост азі́мых — туго́й рост ози́мых;

т. на ву́ха — туго́й на́ ухо

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

разгадава́ць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак., каго-што.

1. Старанна даглядаючы, забяспечыць рост, развіццё каго‑, чаго‑н. Разгадаваць сад. □ [Васіліса:] А ты толькі і ведаеш сваіх коней. Разгадаваў, як на выстаўку. Гурскі.

2. Выгадаваць у вялікай колькасці, распладзіць. Разгадаваць свіней.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разлапушы́цца, ‑шыцца; зак.

Разм. Распусціцца, разгарнуцца, буйна, шырока разрасціся. І пайшла.. [кукуруза] ў рост, зашугала, разлапушылася. Бялевіч. Толькі кветкі ў вазонах на падаконніках і на табурэтках падраслі і разлапушыліся, некаторыя з іх цвілі, і тонкі водар поўніў паветра. Хадкевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)