паляце́ць, ‑лячу, ‑ляціш, ‑ляціць;
1. Пачаць перамяшчацца ў паветры; адправіцца паветраным шляхам ў пэўным кірунку.
2. Накіравацца ад штуршка ў паветра, разляцецца ў паветры.
3.
4.
5.
6. Пачаць хутка праходзіць (пра час).
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
апа́сці, ападзе;
1. Асыпацца, адваліцца (пра лісце, кветкі і пад.).
2. Паменшыцца ў аб’ёме, спасці.
3. Апусціцца; упасці.
4. Асесці, накрыць сабою ўсю паверхню.
5.
6.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нага́, ‑і,
1. Адна з дзвюх ніжніх канечнасцей чалавека.
2. Апора, ніжняя частка мэблі, пабудовы, механізма.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
з (перад некаторымі спалучэннямі зычных — са),
I. з
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Абазначае выдзяленне часткі якога
11.
12. Абазначае ўласцівасць чаго
13. Абазначае змяненне, ператварэнне чаго
14. На аснове чаго
15. З прычыны, у выніку чаго
16. Пры дапамозе чаго
II. з
III. з
1. Указвае на сумеснасць, удзел у адным і тым жа дзеянні або стане дзвюх ці больш асоб, прадметаў, а таксама на суправаджэнне адной асобы ці прадмета іншымі пры ажыццяўленні якога
2. Указвае на злучэнне, змацаванне аднаго і другога, а таксама на сумежнасць, блізкасць.
3. Указвае на наяўнасць чаго
4.
5.
6. Указвае на асобу ці прадмет, на якія распаўсюджваецца дзеянне, стан.
7.
8.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
збіць, саб’ю, саб’еш, саб’е; саб’ём, саб’яце;
1. Ударам, рэзкім рухам аддзяліць што‑н. ад чаго‑н., прымусіць адваліцца,
2. Ударам, штуршком паваліць, прымусіць упасці.
3. Ударам, рэзкім рухам ссунуць, перамясціць каго‑, што‑н. з належнага месца.
4. Моцна пабіць, знявечыць пабоямі.
5. Ударамі сапсаваць, зрабіць непрыгодным.
6. Прыбіць адно да другога, змацаваць адно з другім цвікамі.
7. Дамагчыся знікнення або рэзкага памяншэння чаго‑н.
8. Зблытаць, прымусіць памыліцца.
9. Зблытаць, змяць (валасы, шэрсць і пад.).
10. Прыгатаваць што‑н., узбіваючы, узбоўтваючы.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сарва́цца, ‑рвуся, ‑рвешся, ‑рвецца; ‑рвёмся, ‑рвяцеся;
1. Перастаць трымацца на чым‑н.; адарваўшыся, аддзяліцца (пра што‑н. прымацаванае, вісячае).
2. Абрушыцца,
3. Рвануўшыся, вызваліцца ад чаго‑н.
4. Вельмі хутка, імкліва пакінуць якое‑н. месца.
5. Нечакана пачацца, узнікнуць (пра буру, вецер і пад.).
6. Раптам пачуцца, данесціся (пра гукі).
7. Сапсавацца ад рэзкага руху, рыўка.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
галава́, ‑ы́;
1. Верхняя частка цела чалавека, верхняя або пярэдняя частка цела жывёліны, якая заключае ў сабе мозг.
2.
3.
4.
5.
6. Харчовы прадукт у выглядзе шара або конуса.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
галава́
1.
2.
3.
○ мёртвая г. —
◊ у ~вах — в голова́х, в изголо́вье;
злама́ць (скруці́ць) сабе́ ~ву́ — слома́ть (сверну́ть) себе́ ше́ю;
на сваю́ ~ву́ — на свою́ го́лову;
аве́чая г. — бара́нья башка́;
г. яло́вая — голова́ ело́вая;
бе́дная г. — бе́дная голова́;
гара́чая г. — горя́чая голова́;
дзіра́вая г. — дыря́вая голова́;
дубо́вая г. — дубо́вая голова́;
залата́я г. — золота́я голова́;
све́тлая г. — све́тлая голова́;
г. — два ву́хі — садо́вая голова́;
вы́біць дур з ~вы́ — вы́бить дурь из головы́;
г. ідзе́ кру́гам — голова́ идёт кру́гом;
як снег на ~ву́ — как снег на го́лову;
ве́цер у ~ве́ — ве́тер в голове́;
з ~во́й — с голово́й; башкови́тый;
хоць кол на ~ве́ чашы́ — хоть кол на голове́ теши́;
як на маю́ дурну́ю ~ву́ (мой дурны́ ро́зум) — по мое́му сла́бому разуме́нию;
ле́зці ў ~ву́ — лезть в го́лову;
не знасі́ць ~вы́ — (каму) не сноси́ть головы́ (кому);
падня́ць (узня́ць) ~ву́ — подня́ть го́лову;
вы́йсці (вы́лецець, вы́скачыць) з ~вы́ — вы́йти (вы́лететь, вы́скочить) из головы́;
у вір ~во́ю — в о́мут голово́й;
стая́ць над ~во́ю — стоя́ть над голово́й;
вы́даць (сябе́) з ~во́й — вы́дать (себя́) с голово́й;
зве́сіць (апусці́ць) ~ву́ — пове́сить (опусти́ть) го́лову;
трыма́ць ~ву́ высо́ка — держа́ть го́лову высоко́;
се́сці на ~ву́ — сесть на го́лову;
даць ~ву́ на адсячэ́нне — дать го́лову на отсече́ние;
г. кру́жыцца (кру́ціцца) — голова́ кру́жи́ться;
у ~ве́ закружы́лася (закруці́лася) — в голове́ закружи́лось;
закруці́ць ~ву́ — вскружи́ть го́лову;
валі́ць з хво́рай ~вы́ на здаро́вую — вали́ть с больно́й головы́ на здоро́вую;
хадзі́ць на ~ве́ — ходи́ть на голове́;
рызыку́ючы ~во́й — риску́я жи́знью;
варушы́ць ~во́ю — шевели́ть мозга́ми;
няма́ дзе ~ву́ прытулі́ць — не́где (не́куда) го́лову приклони́ть;
во́лас з ~вы́ не ўпадзе́ — во́лос с головы́ не упадёт;
з ~вы́ да ног — с головы́ до ног;
з ног да ~вы́ — с ног до головы́;
удзяўбці́ (убі́ць) у ~ву́ — вдолби́ть (вбить, втемя́шить) в го́лову;
куры́ная г. — кури́ная голова́;
руча́цца ~во́й — руча́ться голово́й;
а яму́ (ёй, ім) не ў ~ве́ — а ему́ (ей, им) и го́ря ма́ло;
не гэ́та (у каго) у ~ве́ — не э́то (у кого) на уме́;
а мне гэ́та не ў ~ве́ — а я э́то из ви́да упусти́л; а мне невдомёк;
не мець клёку ў ~ве́ — без царя́ в голове́;
тлумі́ць (маро́чыць) ~ву́ — моро́чить го́лову;
дайсці́ сваёй ~во́ю — дойти́ свои́м умо́м;
клёпкі ў ~ве́ не хапа́е — клёпки в голове́ не хвата́ет;
няха́й твая́ (яго́) г. не балі́ць — э́то не твоя́ (не его́) забо́та;
набра́ць (сабе́) у ~ву́ — вбить (себе́) в го́лову;
мякі́на ў ~ве́ — мяки́на в голове́, пуста́я башка́; голова́ трухо́й наби́та;
не з тваёй (ва́шай і г.д.) ~во́й — не с твои́м (ва́шим и т.д.) умо́м; не твоего́ (ва́шего и т.д.) ума́ де́ло;
злажы́ць ~ву́ — сложи́ть го́лову;
прыйсці́ ў ~ву́ — прийти́ в го́лову;
у ~ву́ не ле́зе — в го́лову не ле́зет;
схапі́цца за ~ву́ — схвати́ться за го́лову;
не то́ўпіцца ў ~ве́ — не вмеща́ется в голове́;
не схіля́ць ~вы́ — не склоня́ть головы́;
пастая́ць ~во́й — постоя́ть голово́й;
падста́віць ~ву́ — подста́вить го́лову;
акуну́цца з ~во́й — окуну́ться с голово́й;
бі́цца ~во́й аб сцяну́ — би́ться голово́й об сте́ну;
вы́кінуць ду́расць з ~вы́ — вы́бросить дурь из головы́;
адда́ць ~ву́ пад закла́д — отда́ть го́лову в закла́д;
адка́зваць ~во́й — отвеча́ть голово́й;
міністэ́рская г. — министе́рская голова́;
г. з плеч — голова́ с плеч;
~во́й налажы́ць — пропа́сть; поги́бнуть;
сту́кнула ў ~ву́ — сту́кнуло в го́лову;
зняць ~ву́ — снять го́лову;
засе́сці ў ~ву́ — засе́сть в го́лову;
адуры́ць (задуры́ць) ~ву́ — (каму) заморо́чить го́лову (кому);
згубі́ць ~ву́ — потеря́ть го́лову;
намы́ліць ~ву́ — (каму) намы́лить го́лову (кому);
на све́жую ~ву́ — на све́жую го́лову;
з ~вы́ не выхо́дзіць — из головы́ не выхо́дит;
на сваю́ ~ву́ — на свою́ го́лову;
мець ~ву́ на пляча́х — име́ть го́лову на плеча́х;
адкруці́ць ~ву́ — (каму) сверну́ть го́лову (кому);
забі́ць ~ву́ — (чым) заби́ть го́лову (чем);
уда́рыць у ~ву́ — уда́рить в го́лову;
це́раз ~ву́ — (чыю) че́рез го́лову (чью);
кроў кі́нулася ў ~ву́ — кровь бро́силась (уда́рила) в го́лову;
вы́кінуць з ~вы́ — вы́бросить из головы́;
за ба́цькавай ~во́й (жыць) — за роди́тельской спино́й (жить);
як абухо́м па ~ве́ — как о́бухо́м по голове́;
г. як рэ́шата — дыря́вая голова́;
г. (не) ва́рыць — голова́ (не) ва́рит;
паста́віць з ~вы́ на но́гі — поста́вить с головы́ на́ ноги;
схілі́ць ~ву́ — (перад кім, чым) склони́ть го́лову (перед кем, чем);
сам сабе́ г. — сам себе́ голова́;
каро́на з ~вы́ не
кру́кам ~вы́ не даста́ць — не подступи́ться;
на скрут (злом) ~вы́ — сломя́ го́лову; очертя́ го́лову;
лама́ць ~ву́ — (над чым) лома́ть го́лову (над чем);
заплаці́ць ~во́й — заплати́ть голово́й;
адна́ г. до́бра, а дзве лепш —
і да булавы́ трэ́ба г. —
што г., то ро́зум —
за дурно́й ~во́й нага́м неспако́й —
ад чужо́га ша́лу г. кру́ціцца —
пакая́ннай галавы́ меч не сячэ́ —
што ў цвяро́зага ў ~ве́, то́е ў п’я́нага на языку́ —
г. з пакло́нам, язы́к з прыгаво́ркай —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
з 1,
1. Дзевятая літара беларускага алфавіта, якая мае назву «зэ».
2. Звонкі, свісцячы, пярэднеязычны, шчылінны зычны гук.
з 2 і са,
Спалучэнне з прыназоўнікам «з» выражае:
Прасторавыя адносіны
1.
2.
3.
Часавыя адносіны
4.
5.
Прычынныя адносіны
6.
7.
Акалічнасныя адносіны
8.
9.
10.
11.
Мэтавыя адносіны
12.
Азначальныя адносіны
13.
14.
15.
16.
17.
Колькасныя адносіны
18.
19.
20.
21.
Аб’ектныя адносіны
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
Абмежавальныя адносіны
36.
Адносіны сумеснасці
37.
Адносіны ўласцівасці
38.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)