галава́, ‑ы́; мн. гало́вы (з ліч. 2, 3, 4 галавы́), ‑ло́ў; ж.
1. Верхняя частка цела чалавека, верхняя або пярэдняя частка цела жывёліны, якая заключае ў сабе мозг. Павярнуць галаву. Зняць шапку з галавы. ▪ На галовах — баявыя каскі, Кліча ў даль няведамы паход. Аўрамчык. // У значэнні адзінкі падліку жывёлы. У дзесяці новых прасторных памяшканнях будуць экспанавацца сотні галоў высокапрадукцыйнай жывёлы, выведзенай у калгасах і саўгасах краіны. «Беларусь».
2. перан. Розум, свядомасць; развага. Ясная галава. ▪ Цвярозыя мужыцкія галовы прадугледжвалі ўсё. Мурашка. // Пра чалавека вялікага розуму. [Нічыпар:] Моцна вучоны чалавек. Кніжкі друкуе свае, студэнтам лекцыі чытае .. Гэта, брат, галава! Крапіва. // Іран. Пра нездагадлівага, някемлівага чалавека. Эх, ты, галава, нічога не разумееш! // якая. Пра чалавека як носьбіта якіх‑н. уласцівасцей, якасцей. Букрэй быў вядомы ў батальёне, як адважная, смелая, камбінатарская галава, і яму ахвотна даручылі арганізаваць і правесці разведку польскага тылу. Колас.
3. перан. Кіраўнік, начальнік; старэйшы ў сям’і. Містэр Брэдлей — паветраны кароль, галава ўсёй кампаніі — сядзіць у машыне. Лынькоў. Таццяне падабалася, што бацька і тут, у атрадзе, адчувае сябе галавой сям’і. Шамякін.
4. м. Старшыня і кіраўнік некаторых выбарных органаў у дарэвалюцыйнай Расіі, а таксама ваеннае або грамадзянскае званне. Казацкі галава. Гарадскі галава.
5. перан. Пярэдняя частка, пачатак чаго‑н. Галава калоны. ▪ Марудна паварочваецца галава Вялікай Мядзведзіцы, прывязанай за хвост яркай зоркі. Асіпенка.
6. Харчовы прадукт у выглядзе шара або конуса. Галава сыру.
•••
Авечая галава — пра тупога бяспамятнага чалавека.
Адамава галава — малюнак чэрапа з дзвюма перакрыжаванымі кветкамі як сімвал абазначэння смерці, яду і пад.
Адказваць галавою гл. адказваць.
Адкруціць галаву каму гл. адкруціць.
Акунуцца з галавой гл. акунуцца.
Бедная галава — пра няшчаснага чалавека, які выклікае спагаду.
Без галавы — пра неразумнага, тупаватага чалавека.
Біцца галавой аб сцяну гл. біцца.
Брацца (узяцца) за галаву гл. брацца.
Браць (узяць) у галаву гл. браць.
Валіць з хворай галавы на здаровую гл. валіць.
Варушыць галавой гл. варушыць.
Вецер (гуляе) у галаве у каго гл. вецер.
Вешаць галаву гл. вешаць.
Вісець над галавой гл. вісець.
Выдаць (сябе) з галавой гл. выдаць.
Выкінуць з галавы гл. выкінуць.
Вылецець (выскачыць) з галавы гл. вылецець.
Вялікая галава — пра разумнага, мудрага чалавека.
Галава варыць у каго — пра кемлівага, разумнага чалавека.
Галава зварыла — а) зрабіў што‑н. не так, як трэба, дапусціў якое‑н. глупства. [Базыль:] Гэта ж трэба — галава зварыла, пайшоў да Пшыбыльскага ў паслугачы! Шынклер; б) прыняў правільнае рашэнне. У адказны момант яго галава зварыла як трэба.
Галава і два вухі — пра нездагадлівага, прастакаватага чалавека.
Галава ідзе кругам у каго — хто‑н. страціў здольнасць цвяроза разважаць ад мноства клопатаў, дум і пад.
Галава кружыцца (круціцца); галава закружылася (закруцілася) у каго — а) пра галавакружэнне. Галава кружыцца ад малакроўя; б) хто‑н. зазнаўся, страціў здольнасць цвяроза разважаць.
Галава трашчыць (развальваецца) — а) пра моцныя болі ў галаве; б) ад чаго хто‑н. траціць здольнасць разважаць ад празмернай работы, шуму, клопату і пад.
Галава як рэшата — пра дрэнную памяць.
Галаву адарваць гл. адарваць.
Гарачая галава — пра нястрымнага, схільнага да захаплення чалавека.
Губляць галаву гл. губляць.
Дайсці сваёй галавой гл. дайсці.
Даць галаву на адрэз (на адсячэнне) гл. даць.
Дзіравая галава — пра чалавека з дрэннай памяццю.
Дубовая галава — пра тупога, неразумнага чалавека.
Дурыць галаву гл. дурыць.
Забіць галаву чым гл. забіць.
Задраць галаву гл. задраць.
Задурыць галаву гл. задурыць.
Закружылася (закруцілася) у галаве гл. закружыцца.
Закружыць галаву каму гл. закружыць.
Закруціць галаву каму гл. закруціць.
Залатая галава — пра здольнага, таленавітага чалавека.
З галавой — пра разумнага, талковага чалавека.
З галавы да ног (пят); з ног да галавы; ад пят да галавы — а) зверху данізу; поўнасцю. Прамокнуць з галавы да ног; б) ва ўсім: у думках, учынках і пад. (быць кім‑н., якім‑н.). Ён быў артыстам з галавы да ног.
З галавы не выходзіць гл. выходзіць.
Злажыць (скласці) галаву гл. злажыць.
Зняць (знесці) галаву каму, у каго гл. зняць.
Карона з галавы не зваліцца (не спадзе) гл. карона.
Каша ў галаве гл. каша.
Класці галаву гл. класці.
Класці галаву на калодку гл. класці.
Клёпкі ў галаве не хапае (не стае) гл. хапаць.
Кружыць галаву гл. кружыць.
Крукам (шастом) галавы не дастаць каму гл. дастаць.
Круціць галаву гл. круціць.
Ламаць галаву гл. ламаць.
Лезці ў галаву гл. лезці.
Марочыць галаву каму гл. марочыць.
Мець галаву (на плячах, на карку) гл. мець.
На галаву — у разліку на кожнага.
На галаву вышэй за каго — значна перавышае каго‑н. у якіх‑н. адносінах, па якіх‑н. якасцях.
Налажыць галавой гл. налажыць.
Намыліць галаву каму гл. намыліць.
На сваю галаву — сабе на шкоду.
На свежую галаву — пасля адпачынку, пакуль не стаміўся.
На скрут (злом) галавы гл. скрут.
Не знасіць галавы каму гл. знасіць.
Не ідзе (не выходзіць) з галавы гл. ісці.
Не ідзе (не лезе) у галаву гл. ісці.
Няма галавы гл. няма.
Павесіць (звесіць) галаву гл. павесіць.
Падняць (узняць) галаву гл. падняць.
Паплаціцца галавой гл. паплаціцца.
Паставіць з ног на галаву гл. паставіць.
Пастаяць галавой гл. пастаяць.
Прыйсці ў галаву каму гл. прыйсці.
Прытуліць галаву гл. прытуліць.
Разумная галава — пра талковага, разумнага чалавека.
Ручацца галавой гл. ручацца.
Садовая галава — пра някемлівага, рассеянага чалавека.
Сам чорт галаву зломіць гл. чорт.
Сарваць галаву каму гл. сарваць.
Светлая галава — пра разумнага, здольнага лагічна думаць чалавека.
Сесці на галаву каму гл. сесці.
Скруціць (зламаць) сабе галаву гл. скруціць.
Сушыць галаву гл. сушыць.
Схапіцца за галаву гл. схапіцца.
Схіліць галаву перад кім-чым гл. схіліць.
Убіць (набраць) сабе ў галаву гл. убіць.
Убіць у галаву каму гл. убіць.
У галавах — ва ўзгалоўі.
Удалая галава — пра смелага, адчаяннага чалавека.
Хадзіць на галаве гл. хадзіць.
Хапацца за галаву гл. хапацца.
Хоць кол на галаве чашы гл. часаць.
Цераз галаву чыю — не папярэдзіўшы каго‑н., мінуўшы каго‑н.
Як на маю дурную галаву (мой дурны розум) — як мне здаецца, на мой погляд.
Як снег на галаву гл. снег.
Яловая галава — пра бесталковага, дурнога чалавека.