Паджа́ры ’рыжа-буры або бура-чорны (пра масць жывёл)’ (ТСБМ, Некр., Янк. 3., Інстр. II), паджа́ры, паджа́рысты ’сухарлявы, тонкі’ (Сл. ПЗБ), поджа́ры, поджа́рысты ’пра валасы’ (поджа́рые ко́сы — выгарэлі на сонцы) (ТС). Рус. поджа́рый ’сухарлявы, хударлявы’, ст.-польск. maść podżara ’назва конскай масці’. Трубачоў (Происх., 26–27) бачыць у слове першапачатковае абазначэнне масці гончага сабакі з падпалінамі. Гл. таксама Фасмер, 3, 297. Да жар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
састарэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; зак.
Зрабіцца, стаць старым. Падышоў тады да броду, Буры цар, доўгабароды, Глянуў у ваду: — Не бачу, Пэўна, састарэў, няйначай. Вітка. Пражыў інжынер жыццё, састарэў, а чаго ён дасягнуў? Шыцік. // Разм. Стаць непрыгодным для чаго‑н. (аб прадметах). [Міхал:] — Але што рабіць цяпер? Пакуль база будзе створана, гэтыя машыны састарэюць ужо. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нада, прыназ. з Т.
Ужываецца толькі ў спалучэнні «нада мною (мной)». Тое, што і над (у 1, 2 і 3 знач.). Ой вы, думкі, думкі, Сэрца майго раны! Ці вы мае дзеці, Ці вы кім пасланы? Што ж вы забіліся Віхрам нада мною, І няма ніколі Мне ад вас спакою? Колас. Адшумелі буры нада мной. Звонак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Але́нь, укр. олінь, рус. олень, ст.-рус. олень, ст.-слав. ѥлень, балг. елен, серб.-харв. јѐлен, славен. jelen, чэш. jelen, славац. jeleň, польск. jeleń, в.-луж., н.-луж. jeleń. Параўн. літ. élnis, álnis ’алень’, лат. alns ’лань’, грэч. ἐλλός ’малады алень’, арм. ełn ’лань’ і далей да ст.-в.-ням. еlо ’буры’, гл. Лескін, AfslPh, 3, 111; Брандт, РФВ, 22, 133; Бернекер, 1, 263.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жалязня́к I (род. жалезняку́) м., мин. железня́к;
○ магні́тны ж. — магни́тный железня́к;
бу́ры ж. — бу́рый железня́к;
чырво́ны ж. — кра́сный железня́к
жалязня́к II (род. жалезняка́) м., разг. за́ступ; лопа́та ж.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заляжа́цца, ‑ляжуся, ‑лежышся, ‑лажыцца; зак.
Праляжаць доўга, больш звычайнага, дазволенага. Бярозка сам устаў і нават пацягнуўся, як чалавек, які лішне заляжаўся ў пасцелі. Шахавец. // Праляжаць доўга без ужытку, збыту і пад. Праз дажджы ляцяць, праз буры, Быццам тыя галубкі, Не залежацца на пошце Нецярплівыя радкі. Куляшоў. // Страціць свежасць або сапсавацца ад працяглага ляжання, захоўвання. Дзесьці заляжалася і не мае збыту мыла. Філімонаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дра́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. зб. Тонкія дошчачкі для крыцця даху або для абівання сцен пад тынкоўку. Хаты крыты саломаю або дранкай сасновай, і на дахах старых ад поўначы парос густы буры мох. Галавач.
2. Кожная з такіх дошчачак. Тынк у розных мясцінах быў абабіты. З-пад яго свяціліся пераплёты дранак, прыбітых да сцен. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ву́галь, -ю, мн. вуглі́, вуглёў і вугалі́, вугалёў, м.
1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання.
Каменны в.
Буры в.
2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва.
Драўнінны в.
Выграбі вугалі з печы.
○
Белы вугаль — пра рухаючую сілу вады.
Блакітны вугаль — пра рухаючую сілу ветру.
|| памянш. вугалёк, -лька́, мн. -лькі́, -лько́ў, м. (да 1 і 2 знач.), вуге́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.) і вуго́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).
|| зб. вуго́лле, -я, н. (да 2 знач.).
|| прым. ву́гальны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бура́к (БРС, Шат., Нас., Сцяшк., Кіс., Гарэц., Бесар.). Рус. бура́к, укр. буря́к, бура́к, чэш. burák, польск. burak (borak). Відавочна, ад назвы колеру буры (гл.). Так Слаўскі, 50. Іншая версія выводзіць назву бурака з с.-лац. borāgo, італ. borragine (але гэтыя словы маюць іншае значэнне; Бернекер, 72; Брукнер, 49; Фасмер, 1, 243; Рудніцкі, 268). Магчымы ўплыў польскай мовы на ўсх.-слав. (Слаўскі, там жа; Булыка, Запазыч., 52). Зусім іначай Махэк₂, 77 (< buryňa, burgyňa ’бургундскі бурак’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
роў I (род. ро́ва) м. ров, кана́ва ж., овра́г
роў II (род. ро́ву) м., в разн. знач. рёв;
р. быка́ — рёв быка́;
р. бу́ры — рёв бу́ри;
р. гарма́т — рёв ору́дий
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)