Пры́хадзень ’прышэлец, прыблуда’ (ТСБМ, Янк. 3., Нар. Гом.; ашм., Стан.), прыхо́дзень ’які прыйшоў з другога месца, прышлы’ (Ласт.), сюды ж прыхажа́кі ’прышлыя людзі’, прыхо́джы, прыхо́жы, прыхаджа́лы ’прышлы, нетутэйшы’, маст. прыхо́джы перан. ’запазычаны’ (паст., віл., трак., смарг., навагр., Сл. ПЗБ). Ст.-бел. приходень ’прышлая асоба; чужаземец’, якое, паводле Жураўскага (SOr, 10, 40), запазычана з польск. przychodzień ’тс’, што, на думку Вярхова (Аб нек. асабл., 34, 37), неабавязкова ў сувязі з прадуктыўнасцю словаўтваральнага тыпу. Ад прыходзіць (гл. хадзіць) з розным суфіксальным афармленнем.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пы́зы ’бульбяныя клёцкі з мясам’ (Скарбы), пы́за (pyza) ’страва даўніх часоў, прыгатаваная з канаплянага малака’ (Варл.), пэза ’булачка, начыненая салам’ (Нас.), укр. пизи ’вараныя галушкі з кіслага грачанага цеста, ядуць з часныком і алеем’, польск. pyza ’від клёцак’; перан. ’круглая, тоўстая шчака’. Няясна; паводле Банькоўскага (2, 972), рэгіянальнае старажытнае слова (Мазоўша, Вялікапольшча), з якога выводзіцца прыметнік pyzatyʼтаўсташчокі’, Брукнер (450) апошняе слова звязвае з рухае ’рыць зямлю; перабіраць у ядзе’, pūzdro, pužo і параўноўвае з рус. пыж ’пусты арэх’, пыжить ’уздуваць’. Гл. папярэдняе слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
напаі́ць, -паю́, -по́іш, -по́іць; -по́ены; зак.
1. гл. паіць.
2. перан., што. Насыціць, напоўніць чым-н.
Паветра напоена пахам чаромхі.
|| незак. напо́йваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наперако́с, прысл.
1. Коса, не прама ў адносінах да чаго-н.
Дзверы павяло н.
2. перан. Не так, як трэба, як жадалася.
Жыццё пайшло н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напладзі́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -пло́дзіцца; зак., каго-чаго (разм.).
Радзіцца або развесціся ў вялікай колькасці.
Напладзілася (безас.) мух.
Напладзілася (безас.) гультаёў (перан.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напладзі́ць, -пладжу́, -пло́дзіш, -пло́дзіць; зак. (разм.).
1. каго. Радзіць у вялікай колькасці.
Н. дзяцей.
2. перан., каго-чаго. Арганізаваць, стварыць у вялікай колькасці.
Н. аддзелаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наскро́зь, прысл.
1. Праз усю таўшчыню чаго-н.
Прамокнуць н.
2. перан. Поўнасцю, цалкам.
Лес н. апавіты змрокам.
◊
Бачыць наскрозь — вельмі добра ведаць каго-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
начха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
1. Чхаючы, запырскаць каго-, што-н.
2. перан. Выказаць пагарду да каго-, чаго-н. (разм.).
Н. мне на яго парады.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
небага́ты, -ая, -ае.
1. Які не мае вялікай маёмасці, вялікіх матэрыяльных сродкаў.
Небагатае прадпрыемства.
2. Недарагі; сціплы.
Небагатыя падарункі.
3. перан. Недастатковы, абмежаваны.
Н. рэпертуар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
неміласэ́рны, -ая, -ае.
1. Бязлітасны, суровы.
Н. чалавек.
2. перан. Вельмі моцны, незвычайны (пра што-н. непрыемнае, адмоўнае; разм.).
Неміласэрная гарачыня.
|| наз. неміласэ́рнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)