прыглушы́цца, ‑глушыцца; зак.
1. Стаць менш чутным, гучным. Каля залітага вадой мастка пачалі нечым драўляным стукаць, і раптам вадзяны шум прыглушыўся і ўпаў на ніжэйшыя тоны. Чорны.
2. перан. Аслабець, зменшыцца (пра адчуванне, пачуццё). Недзе прыглушыўся боль, калі яго вочы глянулі на зоры. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Расхляба́стаць ’разбіць’ (Жд. 3). Да хлябастаць, што ўяўляе інтэнсіў да хля́баць, хля́паць ’стукаць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сту́калка ‘гульня ў пераганкі’ (гродз., Нар. словатв.). Да стукаць ‘стукаць’, тут ‘адзначаць сваё першынства стуканнем’: хто жывей прыбяжыць, прыстукаецца (Нар. словатв.). Параўн. засту́каць ‘застаць на месцы’, сінонім закава́ць ‘дакрануцца да гульца ці да “кону” рукой пры гульні ў жмуркі, хованкі і інш.’ (там жа). Відаць, не звязана непасрэдна з сту́каўка ‘адзін з відаў азартнай гульні ў карты’ (ТСБМ), а таксама з рус. сту́калка, польск. stukałka ‘тс’, што, паводле Трубачова (Труды, 1, 797), з’яўляецца калькай ням. Pochspiel ‘тс’, ад pochen ‘стукаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кла́паць ’шлэпаць нагамі’ (ТС). Укр. клапати ’біць, стукаць, бразгаць’, балг. клапам ’тс’, серб.-харв. клапати ’тс’, славен. klapȃti ’павольна ісці’, польск. kłapać ’біць, стукаць’, чэш. klapali ’біць, бразгаць’, в.-луж. kłapać ’тс’, н.-луж. kłapać ’тс’. Прасл. klapali — ітэратыў да klopati (гл. клапатаць). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 9, 184.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гру́кацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. Моцна стукаць (у дзверы, акно і пад.), просячыся, патрабуючы, каб упусцілі куды‑н. Грукацца ў дзверы.
2. Ударацца, стукацца аб што‑н. Кравец пабіўся ад таго, што, падаючы, грукаўся аб выступы ніжэйшых папярочак і з размаху шмаргануўся аб дошкі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ту́птаць ‘працаваць дома; таптацца, хадзіць цэлы дзень паціху, не спяшаючыся’ (Федар. 4, Сцяц., Сцяшк. Сл., Скарбы), ‘біць капытамі’ (Нар. Гом.), ту́птаці ‘хадзіць, тупаць’ (ТС), ст.-бел. туптати ‘тс’ (ГСБМ); сюды ж тупата́ць, тупаце́ць ‘стукаць нагамі’ (ТСБМ), тупота́ти ‘тс’ (Вруб.). Параўн. укр. ту́птати ‘таптацца, хадзіць узад і ўперад’, тупота́ти ‘часта тупаць’, тупоті́ти ‘тс’, рус. дыял. тупоте́ть, тупоти́ть ‘стукаць нагамі’, польск. tuptać ‘таптацца дробнымі крокамі’, ‘мітусіцца’, tupotać ‘таптаць’, ‘тупацець, тупаць’, в.-луж. tupotać ‘перабіраць нагамі’, макед. тупти ‘стукаць, удараць’, ‘біцца (аб сэрцы)’, балг. туптя́ ‘тс’, ‘працаваць (аб маторы)’. Дзеясловы суадносяцца з тупат (гл.), што да *tъpъtъ/*tupotъ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
засту́каць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.
Разм.
1. Захапіць, застаць нечакана, на месцы злачынства. Зрабілі ўсё ўдала, ніхто .. не перашкодзіў [партызанам], не застукаў, радасныя выбеглі з раўка. Быкаў.
2. У дзіцячай гульні — стукам адзначыць знойдзенага. Урэшце .. [Вася] застукаў усіх, ён перамог. Дубоўка.
засту́каць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Пачаць стукаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кляката́ць 1 ’клакатаць, булькаць’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Яруш., Шат.). Укр. клекотати, рус. клектать ’тс’, польск. klek tać, klekotać ’стукаць, боўтаць’, чэш. klektati ’тс’, славац. klektať ’стукаць, грукаць’. Дзеяслоў толькі ў мовах усходнеславянскіх і заходнеславянскіх. Утварэнне на аснове назоўніка з -о/^‑суфіксацыяй. Параўн. клёкаце (гл.).
◎ Кляката́ць 2 ’клекатаць (пра бусла)’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. клякатаць©.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ку́штаць (яйцы) ’стукаць аб зубы, правяраючы чыё яйцо мацнейшае’ (Сержп. Пр., З нар. сл., Нар. словатв., Янк. I). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тахту́рыць ’хутка ісці з невялікай паклажай’ (Стан.). Магчыма, кантамінацыя тахаць ’стукаць (тупаць?)’ і турыць ’гнаць’ (гл.), параўн. тахоніць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)