дыя́метр, ‑а, м.
Адрэзак прамой, які злучае два пункты акружнасці і праходзіць праз яе цэнтр. Дыяметр круга. // Папярочнік любога круглага цела, плошчы, прасторы. Дыяметр шара.
[Ад грэч. diámetros — папярочнік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каардына́та, -ы, ДМ -на́це, мн. -ы, -на́т, ж.
1. Адна з велічынь, якая вызначае месцазнаходжанне пункта на плоскасці або ў прасторы (спец.).
Геаграфічныя каардынаты.
2. перан., мн. Звесткі пра месцазнаходжанне або месцапражыванне каго-н. (разм.).
Напішы мне свае к.
|| прым. каардына́тны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
створ, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Частка прасторы, абмежаваная стойкамі, перакладзінамі і пад.
С. футбольных варот.
2. Тое, што і створка.
3. Размяшчэнне двух прадметаў на адной лініі з вокам назіральніка, а таксама напрамак, вызначаны сумяшчэннем такіх прадметаў (спец.).
|| прым. ство́рны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
градые́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Мера змянення (павелічэння або змяншэння) у прасторы якой‑н. фізічнай велічыні пры перамяшчэнні на адзінку даўжыні. Градыент хуткасці ветру. Градыент тэмпературы.
[Ад лац. gradiens — паступальны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ство́рка ‘кожная з дзвюх рухомых палавінак дзвярэй, аканіц, варот і пад.’ (ТСБМ), створ ‘зачыненне (дзвярэй, вакон)’, ство́рчысты ‘створкавы’ (Нас.). Сюды ж створ ‘частка прасторы, абмежаваная стойкамі, перакладзінамі’, ‘створка’ (ТСБМ). З рус. ство́рка, створ ‘тс’, як і ўкр. створ (гл. ЕСУМ, 5, 404). Гл. затвор.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
це́ла, -а, мн. -ы, цел, н.
1. Матэрыя, рэчыва, што так ці інакш абмежавана ў прасторы; асобны прадмет у прасторы.
Цвёрдае ц.
Газападобнае ц.
Геаметрычнае ц.
2. Арганізм чалавека або жывёлы ў яго знешніх, фізічных формах.
Часткі цела.
3. Тулава, корпус чалавека, жывёлы, птушкі.
Ц. ў сіняках.
4. Асноўная частка, корпус чаго-н. (спец.).
Ц. гарматы.
◊
(Быць) у целе (разм.) — быць поўным, укормленым, сытым.
Спасці з цела (разм.) — схуднець.
Трымаць у чорным целе каго (разм.) — сурова, строга абыходзіцца з кім-н.
|| памянш. це́льца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 2 знач.).
|| прым. цяле́сны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Цялесныя ўласцівасці шара.
Духоўныя і цялесныя сілы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
незаўва́жна, прысл.
Разм. Непрыкметна, неўзаметку. Неўзабаве адзін з самалётаў прабег па зямлі, незаўважна адарваўся і знік у ледзь прасветленай прасторы. Кавалёў. За працай незаўважна пралятаў дзень. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разу́ха, ‑і, ДМ ‑зусе, ж.
Травяністая расліна сямейства крыжакветных. [Леў Раманавіч:] Паўзлі імхі па сенажаці, разуха-асака наступала з балот, зязюльчын лён ды мудранка адваёўвалі сабе прасторы. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сарачня́, ‑і, ж.
Уст. Сорак. Сарачня снапоў. □ Выйшлі на поле вязаўцы з сарачні хат і агледзеліся яны, што на такой шыры, на такім прасторы жменька іх. Калюга.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паве́рхня, -і, ж.
1. Вонкавы бок чаго-н.
П. металу.
Слізгаць па паверхні чаго-н. (таксама перан.: не паглыбляцца ў сутнасць чаго-н., абмяжоўвацца знешнім бокам з’яў). Ляжаць на паверхні (перан.: пра што-н. яснае, відавочнае).
2. У матэматыцы: мяжа, якая аддзяляе геаметрычнае цела ад знешняй прасторы або іншага цела.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)