загарэ́цца сов.
1. (начать гореть) загоре́ться, (внезапно зажечься — ещё) воспламени́ться, вспы́хнуть;
~рэ́ўся лес — загоре́лся лес;
по́рах ~рэ́ўся — по́рох воспламени́лся (вспы́хнул);
2. (начать светиться) заже́чься, загоре́ться;
святло́ ~рэ́лася — свет зажёгся (загоре́лся);
3. перен. (покраснеть) зарде́ться, загоре́ться, вспы́хнуть;
твар ~рэ́ўся — лицо́ зарде́лось (загоре́лось, вспы́хнуло);
4. перен. (увлечься чем-л.) загоре́ться, воодушеви́ться;
з. ідэ́яй — загоре́ться (воодушеви́ться) иде́ей;
5. перен. (начаться с силой — о чувствах) загоре́ться, заже́чься;
з. гне́вам — загоре́ться гне́вом;
◊ адку́ль сыр-бор ~рэ́ўся — отку́да сыр-бор загоре́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прабіць сов.
1. в разн. знач. проби́ть; (проделать отверстие — ещё) проломи́ть, продыря́вить;
п. сцяну́ — проби́ть (проломи́ть) сте́ну;
п. даро́гу праз лес — проби́ть доро́гу че́рез лес;
гадзі́ннік ~бі́ў пало́ву пе́ршай — часы́ проби́ли полови́ну пе́рвого;
п. мяч — проби́ть мяч;
2. (повредить уколом) наколо́ть, просади́ть;
п. нагу́ — наколо́ть (просади́ть) но́гу;
3. проколо́ть, проткну́ть, пронзи́ть;
◊ п. сабе́ даро́гу — проби́ть себе́ доро́гу (путь);
гарма́тай не ~б’е́ш — пу́шкой не прошибёшь;
ілбо́м сцяну́ не ~б’е́ш — посл. лбом сте́ну не прошибёшь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ветралом ’дрэвы, паваленыя ветрам; буралом’. Сюды ж ветраломная лінія (КТС). Укр. вітроло́м ’дрэва, зламанае ветрам’; ’моцны вецер’, рус. калуж., пск., перм. ветролом ’буралом’, польск. wiatrołom ’дрэва, паваленае або зламанае ветрам’; ’участак лесу-буралому’, чэш. větrolam, славац. vetrolam ’лясная паласа для аховы палёў ад ветру’; серб.-харв. в(ј)етро̀лом ’ламанне дрэў па прычыне моцнага ветру’; ’укрыццё, сховішча ад ветру’, балг. ветролом ’лес, паламаны моцным ветрам’. Магчыма, прасл. větro‑lamъ. Да вецер і ламаць (гл.). Семантычныя паралелі: літ. vė́tralauža, vė́jalaužos, ням. Windbruch, іт. frangivento.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
поII предлог;
1. с вин. (вплоть до) па (што); (до) да (чаго);
войти́ в во́ду по по́яс увайсці́ ў ваду́ па по́яс;
по сей день па гэ́ты дзень (да гэ́тага дня);
по сие́ вре́мя да гэ́тага ча́су;
по сего́дня да сённяшняга дня;
2. с вин. (идти за чем-л.) па (што); (в знач.: идти собирать что-л.) у (што);
он пошёл по́ воду ён пайшо́ў па ваду́;
идти́ в лес по я́годы ісці́ ў лес у я́гады.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
увести́ сов.
1. паве́сці; (вывести) вы́весці, мног. павыво́дзіць; (отвести) адве́сці, мног. паадво́дзіць; (завести) заве́сці, мног. пазаво́дзіць;
увёл дете́й в лес павёў дзяце́й у лес;
увести́ ло́шадь из коню́шни вы́весці каня́ са ста́йні;
она́ увела́ его́ домо́й яна́ завяла́ (адвяла́) яго́ дадо́му;
2. разг. (похитить) укра́сці; (свести) зве́сці, мног. пазво́дзіць; (отбить у кого-л.) зве́сці, мног. пазво́дзіць; адбі́ць, мног. паадбіва́ць;
увести́ коро́ву укра́сці (зве́сці) каро́ву;
он увёл жену́ у знако́мого инжене́ра ён звёў (адбі́ў) жо́нку ў знаёмага інжыне́ра.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
боб (род. бо́бу) м., мн. нет
1. (огородное растение) бобы́ мн.;
2. (плод этого растения) боб;
◊ нае́сціся жале́знага бо́бу — запасти́сь терпе́нием, прояви́ть упо́рство;
хто ў б., хто ў гаро́х — кто в лес, кто по дрова́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Га́ра ’гарэлка’ (Шат., Сцяшк. МГ). Няма ў іншых усх.-слав. мовах. Польск. дыял. hara ’тс’ запазычана з бел. мовы (гл. Карловіч, II, 168). Можна меркаваць, што га́ра — гэта жаргоннае ўтварэнне ад гарэ́лка ’тс’. Параўн. і польск. gocha, gochna < gorzałka (аб польск. словах гл. Брукнер, 151: пад gorzeć). Трэба дадаць, што ў Шат. га́ра кваліфікуецца як пагардлівая назва.
Гара́ ’гара’. Параўн. рус. гора́, укр. гора́, польск. góra, чэш. hora, балг. гора́ ’лес’, серб.-харв. го̀ра, ст.-слав. гора і г. д. Прасл. *gora ’гара; лес’. Лічыцца роднасным з прус. garian ’дрэва’, літ. girià ’тс’, ст.-інд. giríṣ ’гара’, авест. gairi‑ і г. д. Гл. Фасмер, 1, 438; раней Бернекер, 1, 329; Траўтман, 78. Падрабязны агляд слав. слоў, іх семантыкі, геаграфіі гл. у Трубачова, Эт. сл., 7, 29–31 (там і новыя меркаванні адносна першапачатковай семантыкі і.-е. лексемы). Агляд семантыкі слова гара́ як геаграфічнай назвы (назвы рэльефа) гл. у Яшкіна, 46. Звычайнымі з’яўляюцца ў слове *gora новыя значэнні ’верхняя частка хаты’, ’верх і да т. п.’ (зафіксавана ў бел. мове; гл. Нас., Шат., Касп., Бяльк., Сцяшк. МГ), таксама і ў іншых усх.-слав. мовах (рус., укр.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хво́йны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае лісце ў выглядзе іголак. Дзесяткі парод дрэў, лісцяных і хвойных, разложыстых і вастраверхіх, то шарэнгамі, то купкамі спускаліся па схілах узгоркаў да рэчкі. Хадкевіч.
2. у знач. наз. хво́йныя, ‑ых. Падклас голанасенных дрэў і кустоў, пераважна вечназялёных, у які ўваходзяць сасна, елка, кіпарыс і інш.
3. Які складаецца з раслін, што маюць іголкападобнае ці лускападобнае лісце. А за Глінішчам — пачынаецца лес, не кусты, не алешнік які, а высокі і густы хвойны лес. Марціновіч. // Які належыць хвоі, уласцівы ёй. Хвойная кара. □ Прызвычаеным рухам.. [жанчына] зняла хустку з галавы, .. асцярожна выняла з потнага дзіцячага кулачка каменьчык, прыліпшую да далонькі хвойную ігліцу. Лынькоў. Хай аддае вада балотам І лезе ў вочы хвойны дым, Мы пасля бою ў ахвоту І ў смак харчы свае ядзім. Астрэйка. // Атрыманы з драўніны або ігліцы хвоі. Хвойная мука. // Прыгатаваны з экстрактам хвоі. Хвойнае мыла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вало́тка ’пладовая частка проса’ (КЭС); ’галінка’ (Булг.). Рус. смал. волоть ’верхняя частка снапа’, укр. волот ’мяцёлка’, польск. włoć prosiana ’сумнік’, н.-луж. (w)łoś ’колас, катах’, чэш. (v)lat ’мяцёлка’, валаш. vlať ’колас аўса’, славац. lata ’гронкавае суквецце’, серб.-харв. вла̑т, славен. vlat ’мяцёлка, колас’, vlatka, vlatína ’мяцёлка’. Прасл. *voltъ/*voltь. І.‑е. паралелі: літ. váltis ’колас аўса, мяцёлка’, ст.-ірл. folt ’волас’, ст.-в.-ням. wald ’лес’ (Выгонная, Лекс. Палесся, 64–70; Фасмер, 1, 344–345; Рудніцкі, 1, 470; Скок, 3, 609–610).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
браха́ць несов.
1. (о собаке) ла́ять;
2. перен., разг., пренебр. лгать, врать, прост. бреха́ть; клевета́ть; нагова́ривать, огова́ривать;
3. перен., груб. болта́ть, чеса́ть языки́;
◊ б. на лес — броса́ть слова́ на ве́тер;
на саба́к б. — болта́ть на ве́тер
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)