Verbum

адвярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак., каго-што.

1. Павярнуць у другі бок.

А. галаву ўбок.

2. Варочаючы, адняць, адсунуць.

А. камень.

3. Паставіць на месца што-н. перавернутае, абернутае.

А. воз.

А. ночвы.

4. Адагнаць, накіраваць у другі бок (пра жывёлу).

А. карову ад жыта.

5. Адагнуць край чаго-н.

А. халявы ботаў.

6. безас. Аб пачуцці агіды, непрыязнасці да каго-, чаго-н. (разм.).

Адвярнула ад гарэлкі (безас.).

7. перан. Адцягнуць (увагу, думку і пад.).

Справы адвярнулі ўвагу ад дому.

◊

Нос адвярнуць (разм., неадабр.) — выказаць сваё незадавальненне чым-н.

|| незак. адваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

адрэ́заць, -рэ́жу, -рэ́жаш, -рэ́жа; -рэ́ж; -рэ́заны; зак.

1. што і чаго. Аддзяліць рэжучым інструментам.

А. кавалак хлеба.

Сем разоў адмерай, адзін раз адрэж (прыказка).

2. што і чаго. Аддзяліць межаваннем (зямельны ўчастак).

3. перан., каго-што. Аддзяліць, парушыць сувязь паміж кім-, чым-н.; перагарадзіць.

А. частку войска ад галоўных сіл.

А. дарогу.

4. Рэзка, катэгарычна сказаць, заявіць (разм.). —

Мне з вамі няма чаго гаварыць! — адрэзала жанчына.

|| незак. адраза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і адрэ́зваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. адраза́нне, -я, н., адрэ́званне, -я, н. і адрэ́з, -у, м. (да 1 і 2 знач.).

Лінія адрэзу (па якой трэба адрэзаць).

абві́ць, абаўю́, абаўе́ш, абаўе́; абаўём, абаўяце́, абаўю́ць; абві́ў, -віла́, -ло́; -ві́; -ві́ты; зак.

1. што. Абматаць што-н. чым-н. або што-н. вакол чаго-н., апаясаць.

А. провад ізаляцыйнай стужкай.

А. косы вакол галавы.

2. каго-што. Аплесці галінамі (пра расліны).

Хмель абвіў слупы паркана.

3. Ахутаць, абвалачы, ахапіць з усіх бакоў (пра дым, туман і пад.).

4. перан. Авалодаць, ахапіць, паланіць (пра пачуцці, жаданні, перажыванні).

5. Абхапіць, абняць рукамі.

Хлопчык абвіў бацькаву шыю.

|| незак. абвіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. абві́ўка, -і, ДМ -ві́ўцы, ж. (да 1 знач.) і абвіва́нне, -я, н. (да 1 знач.).

уро́к, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Вучэбная работа, зададзеная вучню.

Вывучыць у.

Не зрабіў урокаў.

Складаны ў.

На заўтра ў мяне многа ўрокаў.

2. Вучэбная гадзіна, прысвечаная асобнаму прадмету.

У. роднай мовы.

Званок на ў., з урока.

Зарабляць урокамі (даючы прыватныя ўрокі).

3. Работа, якая павінна быць выканана да пэўнага тэрміну (уст.).

Выканаць дзённы ў.

4. перан. Нешта павучальнае, з чаго можна зрабіць вывад на будучае.

Урокі гісторыі.

Атрымаць добры ў.

Гэта табе будзе ў. надалей.

◊

Браць урокі чаго ў каго — вучыцца ў каго-н. прыватным чынам, не ў школе.

Браць урокі музыкі.

Даваць урокі — выкладаць асобным вучням, не ў школе.

церабі́ць, цераблю́, цярэ́біш, цярэ́біць; цярэ́блены; незак.

1. што. Ачышчаць ад хмызняку (лес).

2. Абчышчаць ад бацвіння, карэньчыкаў і пад. (гародніну).

Ц. буракі.

3. што. Абсякаць галіны, сучча з паваленых дрэў.

4. што. Вылузваць, выкалупваць, лушчыць што-н.

Вавёрка церабіла шышкі.

5. што. Чысціць дзюбай пер’е (пра птушак).

6. што. Торгаць, тузаць, перабіраць пальцамі што-н.

Ц. канцы хусткі.

7. перан., каго (што). Надакучаць пытаннямі, просьбамі (разм.).

8. што. Вырываючы з коренем, убіраць машынай з поля (лён, каноплі).

|| зак. вы́церабіць, -блю, -біш, -біць; -блены (да 1 і 8 знач.).

|| наз. церабле́нне, -я, н.

|| прым. церабі́льны, -ая, -ае (да 8 знач.).

Церабільная машына.

перабра́ць, -бяру́, -бярэ́ш, -бярэ́; -бяро́м, -бераце́, -бяру́ць; -бяры́; -бра́ны; зак.

1. каго-што. Разбіраючы, сартуючы, перагледзець (многае).

П. кнігі.

П. бульбу.

П. у размове ўсіх знаёмых (перан.).

2. што. Разабраўшы, скласці, набраць нанава (спец.).

П. сцены.

П. тэкст.

3. што. Паслядоўна дакрануцца да чаго-н.

П. гузікі на кофце пальцамі.

4. што і чаго. Узяць больш, чым трэба, занадта многа.

П. фонд зарплаты.

5. Зрабіць звыш меры, перадаць, перастарацца (разм.).

П. меру (зрабіць лішняе). У нядзелю ў гасцях перабраў (выпіў лішняе).

|| незак. перабіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. перабіра́нне, -я, н., перабо́р, -у, м. і перабо́рка, -і, ДМ -рцы, ж. (да 2 знач.).

перавалі́ць, -валю́, -ва́ліш, -ва́ліць; -ва́лены; зак.

1. што. Перамясціць, пералажыць, звальваючы (пры перагрузцы; спец. і разм.).

2. што і цераз што. Перайсці цераз горны хрыбет.

3. асаб. і безас. Перайсці які-н. колькасны або часавы рубеж.

Прабег машыны пераваліў за сотню тысяч кіламетраў.

Ужо пераваліла (безас.) за пяцьдзясят гадоў.

|| незак. перава́льваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. перава́льванне, -я, н. (да 1 знач.), перава́лка, -і, ДМ -лцы, ж. (да 1 знач.; спец.) і перава́л, -у, м. (да 2 знач.).

|| прым. перава́лачны, -ая, -ае (да 1 знач.).

П. пункт (таксама перан.: наогул пра месца перамяшчэння, перабазіравання чаго-н.).

перавярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні; -ве́рнуты; зак.

1. каго-што. Павярнуць процілеглым бокам, павярнуць з аднаго боку на другі.

П. хворага на другі бок.

П. уверх дном што-н. (таксама перан.: учыніць беспарадак дзе-н.).

2. што. Бязладна раскідаць, перабіраючы што-н. у пошуках, ператрэсці.

П. усе паперы.

3. каго-што ў каго-што. Пераканаўшы, схіліць да якіх-н. змен; ператварыць у каго-, што-н. пры дапамозе чараў (у казках, легендах).

П. у сваю веру.

П. у ваўка.

4. што. Змяніць, сказіць сэнс, змест чаго-н. (разм.).

П. на свой лад.

|| незак. пераваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

плюс, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Матэматычны знак у выглядзе крыжыка (+), які абазначае складанне і дадатную велічыню.

2. у знач. нязм. слова. З дабаўленнем.

Чатыры п. два будзе шэсць.

3. перан. Дадатны бок, перавага.

Узважыць усе плюсы і мінусы.

4. У знач. злучніка «ды¹» (у 2 знач.), звычайна ў спалучэнні з «яшчэ» (разм.).

Цяжка мне — вучыцца, п. яшчэ малое дзіця.

5. Пры ўказанні на тэмпературу паветра абазначае: вышэй нуля.

На тэрмометры п. дванаццаць градусаў.

◊

Плюс-мінус — з магчымым разыходжаннем у бок павелічэння ці памяншэння.

|| прым. плю́савы, -ая, -ае (да 3 і 5 знач.).

Плюсавая тэмпература (вышэй нуля).

сва́таць, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што.

1. каму. Прапаноўваць каго-н. у мужы ці ў жонкі.

Сваталі яму многа дзяўчат.

2. Прасіць згоды на шлюб з кім-н. (у жанчыны або ў яе радні).

С. дачку суседа.

3. перан. Настойліва прапаноўваць што-н. (заняць якую-н. пасаду, выступіць у каго-н. або выкарыстаць што-н., назначыць у якасці каго-н. і пад.; разм.).

С. у кіраўнікі.

|| зак. пасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, сасва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны, вы́сватаць, -аю, -аеш, -ае; -аны і усва́таць, -аю, -аеш, -ае; -аны.

|| наз. сва́танне, -я, н. і сватаўство́, -а́, н.