аж,
1.
2.
3.
4.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Verbum
анлайнавы слоўнікиз-за предлог с
1. (при обозначении действия или движения откуда-л.) з-за (каго, чаго);
смотре́ть из-за две́ри глядзе́ць з-за дзвярэ́й;
прие́хал из-за мо́ря прые́хаў з-за мо́ра;
из-за ту́чи вы́плыла луна́ з-за хма́ры вы́плыў ме́сяц;
встать из-за стола́
2. (по причине, по вине кого-, чего-л.) праз (каго, што), за (што і чым), па (чым), з прычы́ны (чаго), з-за (чаго);
из-за тебя́ мы опозда́ли праз цябе́ мы спазні́ліся;
из-за отсу́тствия за адсу́тнасцю, з прычы́ны адсу́тнасці;
из-за сла́бости па сла́басці, з прычы́ны сла́басці;
из-за дождя́ отъе́зд не состоя́лся з-за дажджу́, з прычы́ны дажджу́ ад’е́зд не адбы́ўся;
3. (ради) дзе́ля (каго, чаго);
из-за куска́ хле́ба дзе́ля кава́лка хле́ба.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нага́, ‑і,
1. Адна з дзвюх ніжніх канечнасцей чалавека.
2. Апора, ніжняя частка мэблі, пабудовы, механізма.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
схапі́цца, схаплюся, схопішся, схопіцца;
1.
2. Уступіць у бой, барацьбу, бойку.
3.
4.
5.
6. Заняцца полымем.
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узня́цца, ‑німуся, ‑німешся, ‑німецца і уздымуся, уздымешся, уздымецца;
1. Узысці, заняць больш высокае месца.
2.
3. Узвысіцца над чым‑н.
4.
5.
6. Скрануцца з месца з якой‑н. мэтай.
7.
8. Павялічыцца ў росце; дасягнуць якога‑н. узроўню.
9.
10.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узня́ць, ‑німу, ‑німеш, ‑німе і уздыму, уздымеш, уздыме;
1. Узяць, падабраць што‑н. (з зямлі, падлогі і пад.).
2. Падняць, аддзяліць ад зямлі і пад., маючы столькі сілы, каб утрымаць (што‑н. цяжкае).
3. Падняць уверх, перамясціць у больш высокае становішча.
4. Перавесці ў вертыкальнае становішча, адкрываючы або закрываючы што‑н.
5. Прымусіць
6. Пачаць якое‑н. дзеянне (у спалучэнні з назоўнікамі, якія выражаюць дзеянне або вынік дзеяння).
7. Зрабіць больш высокім.
8. Павялічыць, павысіць.
9. Наладзіць, палепшыць (што‑н. заняпалае, запушчанае, разбуранае).
10. Узараць (папар, цаліну і пад.).
11.
12.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
той, таго́,
1. Паказвае на асобу ці прадмет, якія знаходзяцца не перад вачамі, не побач, а аддалены ў прасторы і часе, як падобныя ім;
2. Паказвае на прадмет ці асобу, што вылучаецца з ліку іншых.
3. Паказвае на які‑н. прадмет, асобу, пра якія гаварылася раней.
4.
5. Паказвае на вядомую ўжо асобу ці прадмет.
6. Іменна ён, не іншы, гэты ж самы (звычайна ў спалучэннях «той жа», «той самы», «той жа самы»).
7. Уваходзіць у састаў: а) складаных злучнікаў: «дзякуючы таму што», «з прычыны таго што», «да таго што», «да тых пор пакуль», «за тое што», «у той час як», «нягледзячы на тое што», «пасля таго калі» і інш.; б) словазлучэнняў, звычайна пабочнага характару, якія звязваюць розныя часткі выказвання: «апрача таго», «акрамя таго», «разам з тым», «між тым» і інш.
8. то́е,
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ле́гчы, лягу, ляжаш, ляжа; ляжам, ляжаце, лягуць;
1. Прыняць ляжачае, гарызантальнае становішча (пра чалавека і жывёл);
2. Размясціцца спаць, адпачываць.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Прыняць якое‑н. становішча, узяць які‑н. напрамак (пра самалёты, судны).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нога́ нага́, -гі́
◊
вверх нога́ми дагары́ нага́мі;
быть на коро́ткой ноге́ с ке́м-л. быць у блі́зкіх адно́сінах з кім-не́будзь;
ни ного́й ко мне! ні наго́й да мяне́!;
идти́ (нога́) в но́гу ісці́ (нага́) ў нагу́;
сби́ться с ног збі́цца з ног;
дать но́гу
стать на́ ноги стаць на но́гі;
стоя́ть на нога́х стаяць на нага́х;
на нога́х не стои́т на нага́х не стаі́ць;
встать с ле́вой ноги́
на широ́кую но́гу раско́шна;
поста́вить на́ ноги паста́віць на но́гі;
на нога́х на нага́х;
идти́ нога́ за́ ногу ісці́ нага́ за нагу́;
едва́ но́ги но́сят ле́дзьве но́гі но́сяць;
одно́й ного́й в моги́ле адно́й наго́й у магі́ле;
кла́няться в но́ги кла́няцца ў но́гі;
валя́ться в нога́х кача́цца ў нага́х;
в нога́х у нага́х;
чего́ моя́ нога́ хо́чет чаго́ мая́ нага́ хо́ча;
без за́дних ног без за́дніх но́г;
подня́ть на́ ноги падня́ць (узня́ць) на но́гі;
под нога́ми пад нага́мі;
ноги́ не бу́дет нагі́ не бу́дзе;
но́ги унести́ уцячы́;
ног под собо́й не слы́шать ног пад сабо́й не чуць;
протяну́ть но́ги вы́цягнуць но́гі;
но́ги подкоси́лись но́гі падкасі́ліся;
наступи́ть на́ ногу наступі́ць на нагу́;
во́лка но́ги ко́рмят
с ног до головы́ з но́г да галавы́;
с рука́ми и нога́ми з рука́мі і нага́мі;
со всех но́г з усі́х но́г;
быть у чьи́х-л. ног
подста́вить но́гу падста́віць нагу́;
поста́вить с ног на́ голову паста́віць з ног на галаву́;
и рука́ми, и нога́ми і рука́мі, і нага́мі;
как соба́ке пя́тая нога́ як саба́ку пя́тая нага́;
одна́ нога́ здесь, друга́я — там адна́ нага́ тут, друга́я — там;
чёрт но́гу сло́мит чорт нагу́ зло́міць;
отку́да но́ги взяли́сь адку́ль но́гі ўзялі́ся;
теря́ть по́чву под нога́ми губля́ць гле́бу пад нага́мі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
стаць, стану, станеш, стане;
1. Ступіўшы на якое‑н. месца або куды‑н., спыніцца; размясціцца ў вертыкальным становішчы.
2. Падняцца на ногі,
3. Узяцца за якую‑н. работу, распачаць якую‑н. дзейнасць, звязаную са знаходжаннем на нагах.
4. Запыніцца, спыніць рух (пра чалавека, жывёлу, калёсы і пад.).
5. Перастаць працаваць, дзейнічаць (пра механізмы, заводы, фабрыкі і пад.).
6. Замерзнуць (пра раку).
7. З’явіцца, падняцца над зямлёй, гарызонтам.
8. Часова размясціцца дзе‑н. (на адпачынак, пастой, стаянку).
9.
10.
11. Памясціцца, размясціцца на якім‑н. месцы (пра прадметы).
12. Узнікнуць, з’явіцца.
13. Адбыцца, здарыцца, зрабіцца.
14. Заступіцца за каго‑н.
15. Замяніць каго‑н. у чым‑н.
16.
17.
18. Ужываецца ў саставе выказніка ў значэнне зрабіцца кім‑, чым‑н.
19. Выкарыстоўваецца ў саставе дзеяслоўнага выказніка ў значэнні дзеяслова «пачаць».
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)