заўва́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; зак.
1. каго-што і са злуч. «што», «як». Убачыць, падмеціць, выявіць.
З. агеньчык удалечыні.
З., што слухачы стаміліся.
Не заўважылі, як даехалі да вёскі.
2. каго-што. Адзначыць, запомніць па якіх-н. прыметах.
З. месца ў кустах, дзе ляжаў ранены.
3. Сказаць што-н., уставіць у размову. «Яно так і ёсць на самай справе», — заўважыў старшыня.
|| незак. заўважа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўстаўля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., што.
Уставіць усё, многае. Яны з Праксэдай яе агледзелі, пазатыкалі пакуллем пазы, якія аж свіціліся, паўстаўлялі шыбы, пабялілі сцены, печ, і хатка стала падобна на чалавечае жытло. Сабаленка. На трэці дзень прыйшлі падводы. Ўсе сваякі папрыязджалі, І двор вазамі паўстаўлялі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упле́сці, -ляту́, -ляце́ш, -ляце́; -ляцём, -лецяце́, -ляту́ць; -лёў, -ляла́, -ло́; -ляці́; -ле́цены; зак.
1. што ў што. Плетучы, уставіць.
У. стужкі ў косы.
2. перан., каго (што). Уцягнуць, умяшаць у што-н. непрыемнае (разм.).
У. каго-н. у цёмную справу.
3. што. Зрасходаваць на пляценне чаго-н.
Усе ніткі ўпляла ў адзін пояс.
4. што. З’есці хутка, з апетытам (разм.).
У. цэлую булку.
|| незак. уплята́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спі́ца ж., в разн. знач. спи́ца;
уста́віць ~цу ў ко́ла — вста́вить спи́цу в колесо́;
вяза́льная с. — вяза́льная спи́ца;
◊ апо́шняя с. ў калясні́цы — после́дняя спи́ца в колесни́це
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упя́ць, упну, упнеш, упне; упнём, упняце; пр. упяў, упяла; заг. упні; зак., што.
Разм. Уставіць вочы, позірк у каго‑, што‑н. Лясніцкі ўпяў гарачы погляд у паненку, з ліхаманкавым хваляваннем сачыў за кожным яе рухам. Зарэцкі. — Сядзіць неяк.. [сабака] пад сасной. Упяў вочы ўгору ў адну кропку і не варухнецца. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыса́да 1 ’тронкі ў нажа, мяча і пад.; ложа ў стрэльбе; насадка (касы, сякеры і пад.)’ (Нас., Байк. і Некр., Яруш.), прыса́дка ’насадка (касы, сякеры і пад.)’ (Байк. і Некр.), пріса́да ’ложа стрэльбы’ (Бяльк.). Ад прысадзі́ць ’асадзіць, уставіць’ да садзі́ць (гл.); параўн. у іншых славянскіх мовах з блізкімі значэннямі: рус. дыял. приса́дка ’прымацоўванне, накладанне; асаджванне’, польск. przysada ’аздоба’ і г. д.
Прыса́да 2 ’выгода, прыволле’ (ТС), ст.-бел. присадъ ’сядзіба’, укр. приса́да ’тс’. Відаць, семантычнае развіццё прыса́да, прыса́ды ’дрэва ўздоўж дарогі, алея; насаджэнні’ (гл.), або ад прысадзі́ць ’пасадзіць каля чаго- ці каго-небудзь’ (Нас.), параўн.: его прысада хороша, удобства кругом (ТС), што дае падставы вывесці першаснае значэнне ’размяшчэнне, пасяленне’. Гл. аса́да.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
устаўля́ць несов.
1. (помещать внутрь чего-л.) вставля́ть;
2. (занимать чем-л. всю поверхность) уставля́ть;
1, 2 см. уста́віць;
◊ у. па́лкі ў ко́лы — вставля́ть па́лки в колёса
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
усячы́, усяку, усячэш, усячэ; усячом, усечаце, усякуць; пр. усек, ‑ла; зак., што.
1. Адсякаючы, укараціць. Усячы касільна. // (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы адсячы што‑н. Палена цвёрдае — не ўсячэш.
2. Спец. Урабіць, уставіць у высечаную адтуліну. Усячы перагародку ў сцяну.
3. перан. Кніжн. Паменшыць колькасць складоў у радку. Усячы склад у вершаваным радку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утка́ць, утку, утчэш, утчэ; утчом, утчаце, уткуць; пр. уткаў, уткала; зак., што і чаго.
1. Уплесці, уставіць шляхам ткання нітку, паласу ў тканіну.
2. Ткучы, вырабіць што‑н. у якой‑н. колькасці.
3. Пакрыць скрозь тканым узорам; упрыгожыць шляхам ткання. Уткаць ручнікі золатам.
4. Зрасходаваць у працэсе ткання. За дзень уткала кілаграм пражы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укруці́ць, -ручу́, -ру́ціш, -ру́ціць; -ру́чаны; зак.
1. што ў што. Круцячы, уставіць.
У. лямпачку ў патрон.
2. каго-што ў што. Захутаць, завінуць.
У. дзіця ў коўдру.
У. каўбасу ў паперу.
3. што. Убавіць, прыкруціць што-н.
У. кнот у лямпе.
4. што ў што. Уматаць у што-н.
У. канец вяроўкі ў кола.
5. што. Махлюючы, прысвоіць, не аддаць чаго-н. узятага, пазычанага (разм.).
У. дваццаць пяць рублёў.
|| незак. укру́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)