шмаргну́ць
‘аднакратны дзеяслоў да шмаргаць (шмаргнуць хлопца, шмаргнуць рукой па носе); прашмыгнуць’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
шмаргну́ |
шмаргнё́м |
| 2-я ас. |
шмаргне́ш |
шмаргняце́ |
| 3-я ас. |
шмаргне́ |
шмаргну́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
шмаргну́ў |
шмаргну́лі |
| ж. |
шмаргну́ла |
| н. |
шмаргну́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
шмаргні́ |
шмаргні́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
шмаргну́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Ты́лькнуць (ты́лькнуты) ‘выканаць малую частку належнай работы’ (драг., З нар. сл.). Аднакратны дзеяслоў ад мясцовага ты́лькі ‘толькі’ (Клундук), параўн. ст.-бел. тылко, тылько ‘не больш як, усяго’ (ГСБМ). Гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грэ́бнуць
‘аднакратны дзеяслоў да грэбці - плывучы, працаваць вёсламі або рукамі; браць, капаць, зграбаць што-небудзь’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
грэ́бну |
грэ́бнем |
| 2-я ас. |
грэ́бнеш |
грэ́бнеце |
| 3-я ас. |
грэ́бне |
грэ́бнуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
грэ́бнуў |
грэ́бнулі |
| ж. |
грэ́бнула |
| н. |
грэ́бнула |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
грэ́бні |
грэ́бніце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
грэ́бнуўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
тузну́ць
‘аднакратны дзеяслоў да тузаць - торгаць, цягаць рыўкамі, рэзкімі рухамі (тузнуць каго-небудзь, што-небудзь)’
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
тузну́ |
тузнё́м |
| 2-я ас. |
тузне́ш |
тузняце́ |
| 3-я ас. |
тузне́ |
тузну́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
тузну́ў |
тузну́лі |
| ж. |
тузну́ла |
| н. |
тузну́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
тузні́ |
тузні́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
тузну́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Ско́чыць — аднакратны дзеяслоў да скакаць (гл.). Варбат (Этимология–2003–2005, 24–25) прасл. *skočiti выводзіць ад **ščekti (> *ščekati, гл. шчыкаць) з ітэратыўнай ‑i‑ асновай пры каранёвым вакалізме ў ступені *o, пацверджаннем чаго з’яўляецца шчыката́ць ‘бегчы, дробна перабіраючы нагамі’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзеясло́ў, ‑лова, м.
Часціна мовы, якая абазначае дзеянне або стан прадмета і змяняецца ў часе, асобах і ліках.
•••
Аднакратны дзеяслоў — дзеяслоў, які абазначае аднакратнае дзеянне.
Безасабовыя дзеясловы — дзеясловы, якія ўжываюцца толькі ў неазначальнай форме і ў 3 ас. адз. л.
Неазначальная форма дзеяслова гл. форма.
Няправільны дзеяслоў — а) дзеяслоў, які змяняецца адпаведна непрадуктыўнаму тыпу; б) тое, што і рознаспрагальны дзеяслоў.
Рознаспрагальны дзеяслоў — дзеяслоў, які ўтварае адну частку форм па першаму, а другую — па другому спражэнню.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Та́хнуць 1 ’марнець’ (мёрск., Нар. ск.), ’трухлець, бутлець’ (полац., Нар. лекс.), сюды ж ста́хнуць, пата́хнуць. Укр. дыял. та́хнути ’павольна гаснуць; сохнуць; худнець’. Няясна; магчыма, да прасл. *tъch‑, асабліва ў значэнні ’трухлець, бутлець, гніць’, гл. тохнуць, тхло, тухлы, параўн., аднак, ча́хнуць ’сохнуць, худнець; занепадаць’ (гл.), аналагічнае да та́ўрыць/ча́ўрыць ’чахнуць’. Меркаванне пра кантамінацыю пры ўтварэнні ўкраінскага слова (ЕСУМ, 5, 529) сумніўнае.
Та́хнуць 2 ’ударыць’, ’уцячы, драпануць’, ’патраціць, зрасходаваць’ (Мат. Гом.). Параўн. в.-луж. tachnyć ’даць аплявуху, пляснуць ладоняй’; відаць, аднакратны дзеяслоў ад та́хаць (гл.) гукапераймальнага паходжання, параўн. Шустар-Шэўц, 1495.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трэ́снуць ‘ударыць, стукнуць’ (Шымк. Собр., Яруш., Касп., Вушац. сл., Бяльк., ТС), ‘лопнуць, раскалоцца’ (Бяльк., Скарбы), ‘стукнуць, грукнуць’ (Ласт.), ‘стукнуць, пацэліць’ (пра гром, маланку)’ (Мат. Маг. 2, Сержп. Прымхі): kab ćabʼé pʼerún trésnuŭ (zabíu, uźaŭ) (зах.-бел., Маш. Atlas). Аднакратны дзеяслоў да трэскаць (гл. трэск), выводзіцца з прасл. *trěsknǫti (ESJSt, 16, 980), параўн. укр. трі́снути ‘трэснуць, стукнуць’, рус. тре́снуть ‘лопнуць, стукнуць, выдаць моцны гук (пра гром і пад.)’, польск. trzasnąć ‘тс’, чэш. třesknouti ‘тс’, славац. tresknuť ‘тс’, балг. тресна ‘тс’, макед. тресне ‘тс’, ст.-слав. трѧснѫти ‘тс’. Утворана на базе гукапераймальнага *tresk‑, як і літ. treškė́ti ‘лопаць, трэскаць’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзеясло́ў, -ло́ва м., грам. глаго́л;
○ аднакра́тны дз. — грам. однокра́тный глаго́л;
дапамо́жны дз. — грам. вспомога́тельный глаго́л;
неазнача́льная фо́рма ~ло́ва — грам. неопределённая фо́рма глаго́ла;
безасабо́выя ~ло́вы — грам. безли́чные глаго́лы;
рознаспрага́льны дз. — грам. разноспряга́емый глаго́л;
недастатко́вы дз. — грам. недоста́точный глаго́л;
няпра́вільны дз. — грам. непра́вильный глаго́л
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)