Verbum

Атмасфе́ра. Новае (відаць, пачатку XX ст.) запазычанне інтэрнацыянальнага тэрміна з рускай мовы (Крукоўскі, Уплыў, 90), у якой з 1718 (Біржакава, Очерки, 344) з лацінскай ці французскай, дзе ўтворана ад грэчаскіх слоў ἀτμός ’па́ра’ і σφαῖρα ’шар’. Пераноснае значэнне ’навакольная абстаноўка’ ў рускай мове з 40‑х гадоў XIX ст. Шанскі, 1, А, 172.

Бае́ц. Рус. бое́ц, укр. боє́ць. Ёсць і ў іншых слав. мовах. Nom. agentis з суфіксам *‑ьcь ад слав. *bojь ’бой, барацьба’ (аблаутная форма да *biti *bьjǫ). Гл. Бернекер, 68. Іначай, але непераканаўча Шанскі, 1, Б, 152: ад бои ’баец, воін’ (тады бае́ц было б памяншальнай формай!). Таго ж паходжання і бае́ц ’бітка’ (Нас.).

Бараба́ншчык. Рус. бараба́нщик. Натуральна гэта слова можна лічыць вытворным ад бараба́н (гл.). Але ёсць думка, што гэта запазычанне з цюрк. *darabančy (ад daraban ’барабан’). Так Залеман (аб гэтым гл. ИОРЯС, 10, 2, 76). Сумняваецца Шанскі, 1, Б, 37 (лічыць, што тут утварэнне суфіксам ‑щик ад бараба́н). Цюрк. версію можа падтрымліваць укр. бараба́нчик ’барабаншчык’.

Бая́н ’музыкальны інструмент’, укр. бая́н. Запазычанне з рус. бая́н ’тс’ (а гэта па імені легендарнага Баяна ў «Слове о полку Игореве»). Назва была дадзена рускім гарманістам А. Ф. Арланскім-Цітарэнкам (1877–1941) першаму ў свеце храматычнаму гармоніку, які сканструяваў тульскі майстар М. І. Белабародаў (1827–1912). Гл. БСЭ; Шанскі 1, Б, 65.

Бей. Рус. бей, укр. бей і г. д. (у многіх еўрапейскіх мовах: ням. Веі, Bey, франц. bey, рум. bei, венг. bej і да т. п.). Запазычанне з тур. мовы (тур. bey, роднаснае іншаму цюрк. слову, гл. бек). Дзмітрыеў, Тюрк. эл., 20; Шанскі, 1, Б, 82; Локач, 24; параўн. далей MESz, 1, 269.

Бек ’князь’. Рус. бек, укр. бек і г. д. (балг. бег, серб.-харв. бе̏г, алб. beg, венг. bég). Запазычанне з цюрк. моў. Цюрк. слова — роднаснае тур. bey. Дзмітрыеў, Тюрк. эл., 20; Шанскі, 1, Б, 82. Параўн. тур. (старое) beg, уйг. bäg, чагат. bäk і г. д. Гл. яшчэ Локач, 24; MESz, 1, 267.

Бето́н. Рус. бето́н (з першай палавіны XIX ст.), укр. бето́н. Запазычанне з ням. Beton (або прама з франц. béton, якое з’яўляецца крыніцай і для ням., гл. Клюге, 71). Фасмер, 1, 162; Шанскі, 1, Б, 112, гл. яшчэ MESz, 1, 290–291. Франц. béton < лац. bitumen ’бітум’. Бел. слова запазычана, відаць, праз рус. мову.

Бу́лькаць (Шат., БРС), бульката́ць ’булькаць’. Рус. бу́лькать, укр. бу́лькати, булькота́ти, булькоті́ти, польск. bulgotać, bulkotać, bełkotać, чэш. blkotati, ням. дыял. bulken і да т. п. Гукапераймальнае. Слаўскі, 1, 30, 50; Брукнер, 20; Фасмер, 1, 240; Праабражэнскі, 1, 53; Шанскі, 1, Б, 225; Рудніцкі, 251. Сюды ж бу́лька (Клім.), бу́льхаўка (Сцяшк.), укр. бу́лька ’бурбалка’.

Вадзя́нка ₁ ’від хваробы’. Суфіксальнае ўтварэнне, узнікшае як вынік кандэнсацыі словазлучэння вадзяная хвароба; параўн. ст.-рус. водьныи трудъ ’вадзяная хвароба’ (Сразн., 1, 279). Параўн. Шанскі, 1, В, 126–127.

Вадзя́нка ₂ ’бочка з вадой’ (Мат. Гом., Гарэц., Інстр. I, Юрч.). Суфіксальны дэрыват, вынік універбізацыі словазлучэння вадзяная бочка. Параўн. рус. водянка, укр. водянка ’тс’.

Валяр’я́н ’травяністая лекавая расліна, Valeriana officinalis L.’ (БРС, КЭС, Сцяшк. МГ, Кіс.). Іншыя назвы: маун, аўрыян, дуброўка, капроўнік лесавы, грудоўка. Рус. валериана, укр. валеріана, польск. waleriana, в.-луж. bałdrijan, н.-луж. bandrija, славац. valeriána, балг. валериан, серб.-харв. валерја́на. Да лац. valeriana < Valeria ’назва мясцовасці’ (Фасмер, 1, 269; Шанскі, 1, В, 11).