Пача́так, поча́ток ’месца, з якога што-н. пачынаецца, першы момант дзеяння, з’явы’, ’аснова, крыніца, сутнасць чаго-н.’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Яруш., Шат., Касп.; ашм., Сл. ПЗБ), ’незапячатаны мёд’ (Анох.), ’верацяно, цалкам запоўненае напрадзенымі ніткамі, на якое наматваюцца ніткі з меншага верацяна’ (Нас., Уладз.), ’суквецце з кветкай ці пладом’ (ТСБМ). Укр., рус. поча́ток, польск. początek, в.-луж. počatk, чэш., počátek, славац. počiatok, серб.-харв. поче́так, макед. почеток, ст.-слав. на‑чѧтъкъ. Утворана ад прасл. дзеепрыметніка на ‑tъ, дзеяслова ‑čęti і суфікса ‑ъkъ. Да чыні́ць (гл.) < і.-е. *ken‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перако́п ’роў з валам упоперак чаго-небудзь’ (Растарг.), піряко́п ’роў, канава’ (Бяльк.); рус. перекоп ’глыбокая канава з валам’, польск. przekop, przekopa, przykop(a) ’роў, канал; абарончы роў’, н.-луж. pśekop ’траншэя; роў’, в.-луж. překop ’тс’, чэш. příkop ’роў, канава, кювет’; славац. prekop ’тс’, славен. prekòp ’канал; роў’, серб.-харв. пре́коп ’папярочны роў, канава’ — больш позняе аддзеяслоўнае ўтварэнне з прасл. *per‑kopati ’перакапаць’, якое набыло розныя канкрэтныя значэнні ў паасобных мовах. Параўн. перэкопа́ць ’перакапаць, перарэзаць канавай’ (ТС). У балг. (изкоп) і макед. (ископ) — з іншай прэфіксацыяй.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Страсць ‘моцнае захапленне’, ‘цяга да чаго-небудзь’, ‘моцнае нястрымнае каханне’ (ТСБМ), ‘усяночнае няспанне з вечара Вялікага чацвярга на пятніцу’, ‘моцнае жаданне’, прысл. ‘моцна, вельмі’ (Нас.), ‘страх, жудасць’ (Рам. 6), ст.-бел. стрась ‘пакута; мукі’ (Карскі, 1, 356). Укр. страсть, рус. страсть, чэш. strast, славац. strasť, серб.-харв. strȃst, славен. strȃst, балг., макед. страст, ст.-слав. страсть ‘страсць, пакута, мучэнне’. Прасл. *strastь утворана ад *stradati ‘пакутаваць, цярпець’ з суф. ‑tь; гл. Слаўскі, SP, 2, 45. Гл. яшчэ Фасмер, 3, 771; Бязлай, 3, 324; Махэк₂, 580.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дабі́цца сов. (достигнуть цели или результатов) доби́ться; (да чаго) проби́ться (к чему);
д. свайго́ — доби́ться своего́;
не́льга д. да прыла́ўка — нельзя́ доби́ться (проби́ться) к прила́вку;
◊ не д. то́лку — не доби́ться то́лку;
не д. сло́ва — не доби́ться сло́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дапасава́ць сов.
1. (да чаго) согласова́ть (с чем);
д. прыме́тнік да назо́ўніка ў ро́дзе, лі́ку і скло́не — согласова́ть прилага́тельное с существи́тельным в ро́де, числе́ и падеже́;
2. приспосо́бить, примени́ть;
д. но́вае тэхні́чнае прыстасава́нне — примени́ть но́вое техни́ческое приспособле́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
датыка́цца I (да каго, чаго) несов.
1. прикаса́ться (к кому, чему), притра́гиваться (к кому, чему), дотра́гиваться, каса́ться (кого, чего);
2. перен. каса́ться (чего); соприкаса́ться (с чем);
1, 2 см. даткну́цца
датыка́цца II несов., страд. дотыка́ться; см. датыка́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ахвя́ра ж., в разн. знач. же́ртва;
~ры вайны́ — же́ртвы войны́;
а. асяро́ддзя — же́ртва среды́;
а. ву́лічнага ру́ху — же́ртва у́личного движе́ния;
а. пе́шкі — шахм. же́ртва пе́шки;
◊ прыне́сці ў ~ру — принести́ в же́ртву;
па́сці ~рай — (чаго) пасть же́ртвой (чего)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адкіда́нне (каго, чаго) ср.
1. отбра́сывание, отки́дывание;
2. перен., воен. отбра́сывание; опроки́дывание;
3. отбра́сывание, устране́ние;
4. отклоне́ние;
5. отки́дывание;
6. убо́рка ж.;
7. пренебреже́ние (кем, чем), отбра́сывание;
8. подбра́сывание;
1-8 см. адкіда́ць 1-6, 8, 9
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пазбяга́ць I (каго, чаго) несов.
1. (уклоняться) избега́ть, увёртываться (от кого, чего);
2. (избавляться, отделываться) избега́ть, уходи́ть (от кого, чего), минова́ть;
1, 2 см. пазбе́гнуць
пазбяга́ць II сов. (о многих) сбежа́ть; (исчезнуть тайком, совершить побег — ещё) убежа́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вастрыё, ‑я, н.
1. Тонкі завостраны канец якога‑н. прадмета. Вастрыё іголкі, штыка.
2. Востры рэжучы бок, край якой‑н. прылады; лязо. Вастрыё нажа. □ — Фабрычная? — нібы пацікавіўся я і выцягнуў у старога з-за пояса сякеру, паспрабаваў пальцам вастрыё. Карпюк.
3. перан.; чаго. Самае істотнае ў чым‑н., накіраванае супроць чаго‑н. Вастрыё сатыры. □ Думка пісьменніка сваім ідэйным вастрыём была накіравана супроць царскай палітыкі прыгнечання і дыскрымінацыі беларускага народа. Ларчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)