пажа́рышча, ‑а, н.
Месца, дзе быў пажар; тое, што засталося пасля пажару. А завіруха гудзела, памятала гурбы, прыкрывала снегам чорныя галавешкі пажарышча. Лынькоў. На дварах наўсцяж яшчэ дымяць пажарышчы, стаяць чорныя, абвугленыя дрэвы, нялюдска вытыркаюцца закопчаныя печы. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́смаліць 1, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., што.
Абмазаць што‑н. смалою; прасмаліць. Высмаліць дно лодкі. Высмаліць шпалы.
вы́смаліць 2, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., што.
Разм. Знішчыць агнём, сонцам і пад.; выпаліць. Пажар высмаліў лес. Спёка высмаліла траву на паплавах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўсыха́ць, ‑ае; зак.
У сохнуць — пра ўсё, многае. Яблыні паўсыхалі. □ На былым падворку ўсё яшчэ ўзвышалася знаёмая лістоўніца, але і яе не абмінуў пажар — ніжняе голле паўсыхала, зялёная пакуль была адна макаўка, ды і тая пачала ўжо вянуць. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падпалі́ць, -палю́, -па́ліш, -па́ліць; -па́лены; зак., што.
1. Паднёсшы агонь, запаліць.
П. дровы.
2. Наўмысна, са злосным намерам учыніць пажар дзе-н.
П. хату.
3. Даць падгарэць чаму-н.
П. пірог.
4. і у чым. Раскласці агонь у печы, каб згатаваць ежу, ацяпліць памяшканне.
П. печ або ў печы.
|| незак. падпа́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падпа́льванне, -я, н. і падпа́л, -у, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пе́вень, пе́ўня, мн. пе́ўні, пе́ўняў, м.
1. Самец курыцы.
2. перан. Пра задзірыстага чалавека, забіяку (разм.).
◊
Да пеўняў (разм.) — да світання (праседзець).
Да пеўняў або з пеўнямі (разм.) — вельмі рана, на досвітку (устаць, падняцца).
Пусціць чырвонага пеўня (разм.) — учыніць пажар, падпаліць (у 2 знач.).
|| памянш. пе́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
|| прым. пе́ўневы, -ая, -ае (да 1 знач.).
П. крык.
П. голас (таксама перан.; крыклівы, прарэзлівы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каміна́р, ‑а, м.
Чысцільшчык комінаў. [Марціну Когуту] даводзілася не толькі рамантаваць коміны, але і чысціць іх. Такой справай ён займаўся далей ад сваёй вёскі, бо гэта работа была не ганаровая. Камінар! Чарнышэвіч. Будзе чысціць камінар Стылы комін важна, Каб не ўзнік пажар, — Абмяце ён сажу. Блатун.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́паліць, -лю, -ліш, -ліць; -лены; зак., што.
1. Спаліць да канца, цалкам.
Пажар выпаліў увесь лес.
Сонца выпаліла пасевы.
2. Ачысціць апальваннем.
В. бляху.
3. Зрабіць знак, рысунак на чым-н. распаленым прадметам.
В. узор.
В. кляймо.
4. што і ў чым. Кончыць паліць, прапаліць.
В. у печы.
5. Вырабіць абпальваннем.
В. цэглу.
6. Сказаць адным дыхам (разм.).
В. навіну.
|| незак. выпа́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. выпа́льванне, -я, н. (да 1—5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
збе́гчыся, збягу́ся, збяжы́шся, збяжы́цца; збяжы́мся, збежыце́ся, збягу́цца; збе́гся, -глася; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Бягом сабрацца ў адным месцы (пра многіх).
З. на пажар.
Збеглася ўся вёска.
2. Паспець бегчы разам з кім-н. (разм.).
Дзе ж мне з вамі, маладымі, з.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і ссесціся (у 2 знач.; разм.).
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стваро́жыцца, утварыць згусткі (пра малако).
Малако збеглася.
|| незак. збяга́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
звані́ца, ‑ы, ж.
Вежа для званоў над будынкам царквы або пры царкве. Адзванілі даўно на званіцах званы, Адшумелі на вечах даўно палачане. Грахоўскі. Аднойчы сярод белага дня ўдарыў на царкоўнай званіцы самы большы звон, які звычайна склікаў людзей, на пажар. Хведаровіч.
•••
Глядзець са сваёй званіцы на каго-што гл. глядзець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і́масць, ‑і, ж.
1. Уст. Форма ветлівага звароту да таго, каго лічаць вышэйшым па званню, становішчу ў грамадстве і пад. — Скажыце, імасць, ці не чулі, З чаго той вынікнуў пажар? Колас.
2. Разм. (звычайна з адценнем іроніі). Пра жонку блізка знаёмага субяседніка (пры размове з ім). — А як там твая імасць маецца?
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)