Скон ‘момант наступлення смерці’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Стан., Мат. Гом., Растарг.). Да канаць, кон (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

заду́мацца, -аюся, -аешся, -аецца; зак.

1. Аддацца думкам, пачаць думаць, разважаць над чым-н.

Ёсць над чым з.

З. на момант.

2. безас., каму з інф. Прыйсці ў галаву, захацецца (разм.).

Задумалася мне схадзіць у ягады.

|| незак. заду́мвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

злаўчы́цца, -чу́ся, -чы́шся, -чы́цца; -чы́мся, -чыце́ся, -ча́цца; зак.

1. Лоўка прынаравіцца або выбраць зручны момант, каб зрабіць што-н.

З. і пераскочыць канаву.

2. Набыць навык, лоўкасць у чым-н., налаўчыцца.

Ён злаўчыўся пісаць левай рукой.

|| незак. злаўча́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

прыспе́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; зак.

1. Надысці, настаць (пра час, справу, патрэбу).

Прыспела чарга.

2. безас. Абавязкова спатрэбіцца, вельмі захацецца (разм.).

Што табе так прыспела з гэтай паездкай?

3. З’явіцца ў патрэбны момант; паспець, не спазніцца (разм.).

П. на паратунак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

◎ Мэнтам ’хутка’ (дзятл., Сцяшк. Сл.), мёнтам ’вокамгненна, у момант’ (Нар. Гом.). Чэш. ani ment, ani za ment, ani о ment ’нават, крышачку, зусім не’, do (g)mentu ’да апошняга кавалачка’; mentem, mentinou ’ўсё без выключэння’, ’усё запар’. Паводле Траўнічка (Literarni noviny, 15.9.1942), ment было, відаць, назоўнікам ад meri‑ši ’меншы’. Бел. лексема магла ўзнікнуць з у моментъ (гл. момант).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кры́зісны, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да крызісу. Крызісны момант. Крызіснае становішча.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Папярхну́цца ’на момант задыхнуцца пры пападанні ў дыхальнае горла чаго-небудзь (часцінак ежы, вады і пад.)’ (ТСБМ, Грыг.). Гл. пе́рхаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

штурха́ч, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Дэталь, прыстасаванне для падштурхоўвання чаго-н. (спец.).

Ш. клапана.

2. Дапаможны паравоз у хвасце цягніка або самаходнае судна, якое штурханнем рухае баржы (спец.).

3. перан. Чалавек, якому даручана падштурхнуць, паскорыць патрэбную ў дадзены момант справу (разм.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Памсці́цца ’адважыцца, намерыцца’ (Бяльк.), ’адпомсціць у зручны момант’ (Гарэц.). Гл. по́мсціць. Першае значэнне магло ўзнікнуць у выніку расшырэння семантыкі ’наме́рыцца адпо́мсціць → наме́рыцца’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

за́раз, прысл.

1. Цяпер, у сучасны момант.

Я з. заняты.

2. У самым хуткім часе, неўзабаве.

З. я вам усё раскажу.

3. Толькі што, зусім нядаўна.

Расказаная з. гісторыя.

4. (звычайна з часціцай «жа»). Неадкладна, у гэты ж час.

Трэба з. жа ўсё праверыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)