глухме́нь, ‑і, ж.
Разм.
1. Глуш, глухамань. Прылажыўся дзед Талаш, і гулкі стрэл здрыгануў лясную глухмень. Колас.
2. перан. Цішыня. У лесе глухмень. Ціха ў бары. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сіраці́на, ‑ы, м. і ж.
Разм. Тое, што і сірата. Адзін ён цяпер, сіраціна: Ні маткі няма, ні сястры. Колас. [Волька] праніклася жалем да сяброўкі, да яе цяжкага лёсу сіраціны... Ваданосаў. / у перан. ужыв. А пад шчытам на павуціне Нішчымны колас-сіраціна Ў зацішку лёгенька гайдаўся. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жы́чыць ’жадаць, віншаваць’ (Нас., Сцяшк. МГ, Колас). Рус. дыял. варонеж. жи́чить ’пазычаць’, разан. ’наказваць’, укр. дыял. жи́чити ’жадаць, віншаваць’, польск. życzyć ’прагнуць, жадаць камусьці ці сабе; віншаваць’, в.-луж. žičić ’забяспечваць, даць, дазваляць’, н.-луж. žycyś ’даваць, дазваляць, віншаваць’, чэш. дыял. žičiti ’жадаць, віншаваць’, славац. žičiť ’тс’. Ст.-бел. жичити, зычити (1526 г.), ст.-рус. зычити (1567 г.) у польскіх справах. Паводле Брукнера, 669; Голуба–Копечнага, 305; Махэка₂, 498, *požitčiti (> pożyczyć) ад požitek ’польза, карыстанне’, адкуль (шляхам зваротнага словаўтварэння?) і życzyć. Бел., паводле Пальцава (Бел. лекс., 130), Булыкі (Запазыч., 114), з польск. яшчэ у XVI ст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пазалаце́ць, ‑лацее; зак.
Набыць залацістае адценне, колер. Колас даспеў, пазалацеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
здрок, ‑а, м.
Абл. Авадзень. — Які ж укусіў цябе здрок? Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ператамле́нне, ‑я, н.
Стан празмерная стомленасці. У мяне бяссонніца, ператамленне. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Маракава́ць 1 ’разумець, разбірацца ў якой-небудзь складанай справе, абдумваць што-небудзь’ (ТСБМ, Чач., Шат.), рус. арханг., перм. морокова́ть ’думаць, разумець, кеміць’. Звязана чаргаваннем галосных з мере́кать ’кеміць’ (Бернекер, 2, 38; Фасмер, 2, 657), мере́чить ’надумваць нешта благое’, якія да прасл. merk‑/mьrk‑.
Маракава́ць 2 ’крыўдзіцца, крыўдаваць, злавацца, наракаць’ (ТСБМ, Шат., Сцяц.; бар., Хрэст. дыял.; мін. дзярж., КЭС; слонім., Нар. словатв.), марокаваць ’скардзіцца’ (КТСБМ, Якуб Колас). Укр. морокува́ти ’злавацца, бурчэць на каго-небудзь’, рус. перм. морока́ться ’скардзіцца, выклікаць незадавальненне’, польск. marykować, (a)marykować, marakować ’лемантаваць, наракаць, маркоціцца, шкадаваць’. Паводле Варш. сл. (2, 890), дапускаецца магчымасць запазычання з с.-лац. amaricare ’дакучаць’ < лац. amārico ’рабіць горкім’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́каласаваць, ‑суе; зак.
Выпусціць колас (пра збожжавыя расліны). Выкаласавала жыта на палетках.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
замару́дзіцца, ‑дзіцца; зак.
Стаць больш марудным. Рух войск яшчэ больш замарудзіўся. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стхары́цца, стхаруся, стхорышся, стхорыцца; зак.
Абл. Прытаіцца. Стхарыўся дзядзька ў куточку. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)