адкаса́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

Адвярнуць, апусціць што‑н. закасанае. Выйшаў Грыша на грудок, абцёр з ног гразь, адкасаў калашыны. Пальчэўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прышэ́рхнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. прышэрх, ‑ла; зак.

Разм. Трохі, з паверхні зацвярдзець, падсохнуць. Гразь прышэрхла. // Падсохшы, прыстаць, прымацавацца да чаго‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

быдля́чы, ‑ая, ‑ае.

Разм. Які мае дачыненне да быдла. Гразь была густая, чорная, як дзёгаць, размешаная паляшуцкімі лапцямі, быдлячымі і конскімі нагамі. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стыд со́рам, -му м.;

стыд не дым, глаза́ не вы́ест посл. гразь — не каро́ста, со́рам — не дым;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

заледзяне́ць сов., в разн. знач. заледене́ть;

е́ла гразь — заледене́ла грязь;

е́лі ру́кі — заледене́ли ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

засо́хнуць сов., в разн. знач. засо́хнуть;

гразь ~хла — грязь засо́хла;

дубо́к засо́х — дубо́к засо́х

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кля́ты, ‑ая, ‑ае.

Якога клялі, пракліналі; ненавісны. Тут пад нагамі была ўжо не падатная багна, не клятая.. чорная гразь, а цвёрды, надзейны грунт. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Кал ’змесціва кішэчніка, якое выдзяляецца пры спаражненні’ (БРС, ТСБМ, Гарэц.), ’вадкі, найбольш моцны гной’ (Шат.), ’гразь’ (Клім.; бяроз., КЭС; драг., Нар. лекс., Нар. словатв., Сцяшк. МГ; бяроз., пін., Шатал.; брэсц., гродз., паўдн. бел., Яшк.), ’замёрзлая на дарозе гразь’ (свісл., Шатал.). Паводле даных новых дыялектных слоўнікаў: ’гразь, гной, бруд’ (беласт., гродз., карэл., свісл., гарад., Сл. паўн.-зах.). Статус слова ў літ. мове не вельмі ясны; тэарэтычна такое значэнне магло развіцца на базе вядомага ў гаворках значэння ’гной’, аднак хутчэй за ўсё тут запазычанне (з польск., з рус.?). У гаворках слова адзначана найбольш часта на паўдн. захадзе. Укр. калгразь; кал; гразь на дарозе, на целе і інш.’, рус. кал (статус у гаворках няясны; СРНГ прыводзіць толькі смал., вяц. кала ’нечыстоты, кал’, арханг. калиться ’спаражняцца’), польск. kał ’кал’, дыял.гразь, мул, балота і інш.’, каш. kałгразь на дарозе’, славін. koгразь, ціна’, kalгразь на дарозе’, н.-луж. kala (статус падазроны), чэш. kal ’вадкая гразь, брудная вада, калужа і інш.’, славац. kal ’брудная вада, вадкая гразь і інш.’, славен. kalгразь у калужы і інш.’, серб.-харв. ка̏о, дыял. калгразь, ціна і інш.’, макед. калгразь і інш.’, балг. калгразь і інш.’, ст.-слав. калъгразь, ціна’. У шэрагу слав. моў супадаюць канкрэтныя значэнні тыпу бел., славен., укр.гразь на целе’. Прасл. kalъ, далейшыя сувязі няясныя. Трубачоў (Эт. сл., 9, 128) звяртае ўвагу на адзнакі архаізма ў гэтым слове і адсутнасць адпаведніка ў балт. мовах, слова нематываванае на слав. глебе, як і і.-е. *kālo‑s або *kālo‑s‑ на і.-е. глебе. З ліку традыцыйных паралелей можна згадаць ст.-грэч. πηλός, дар. πᾱλός ’гліна; гразь, балота і інш., аднак π‑ у гэтым слове можа ўзыходзіць як да *p, так і да *k​. Думка аб роднаснасці слав. і грэч. лексем належыць Мейе, MCL, 13, 1905, 291–292, а таксама слав. лексемы з лац. squālus ’брудны і інш., гэта паралель іншымі аўтарамі аспрэчваецца па семантычных крытэрыях (Вальдэ-Гофман, 2, 582). Фасмер (2, 163) упэўнена мяркуе аб сувязі са ст.-інд. kāla‑ ’сіня-чорны’; Слаўскі (2, 32) таксама дапускае магчымасць праформы *kāloḥ, што дазваляе суаднесці слав. лексему з іншымі назвамі колеру і плям (тыпу літ. kalýbas, kalývas ’з белай шыяй (аб сабаках)’, лац. cālidus ’з белай плямай на лбе (пра коней)’, ст.-грэч. κηλάς ἀίξ ’каза з плямай’ і інш.). Відавочна, аднак, што найбольш моцны семантычна і фармальна прыклад — ст.-інд. слова — на самой справе або дравідыйскае, або вельмі дэфармаваны, ва ўсякім разе ‑l‑ тут першаснае, гл. Слаўскі, 2, 33; Трубачоў, Эт. сл., 9, 128, дзе спасылка на Майргофера, 1, 203. Трубачоў (там жа) звяртае ўвагу яшчэ і на тое, што ст.-грэч. καλάς лічыцца няясным па паходжанню, што вельмі зніжае яе надзейнасць як паралелі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Клухта́ ’густая гразь’ (Яшк.). Да лухта (гл.). Параўн. клухтавіна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адскрэ́бці, ‑скрабу, ‑скрабеш, ‑скрабе; ‑скрабём, ‑скрабяце; пр. адскроб, ‑скрэбла і ‑скрабла; зак., што.

Скрабучы, зняць што‑н. з паверхні, абчысціць паверхню; саскрэбці. Адскрэбці гразь з ботаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)