гразь, -і́, ж.
1. Размяклая ад вады глеба.
На агародзе г.
2. Бруд, нечыстоты.
На падлозе г.
3. перан. Пра амаральнасць, нячэснасць, што-н. ганебнае, нізкае.
◊
Змяшаць з граззю каго (разм., неадабр.) — груба аблаяць, зняважыць, зняславіць.
Не ўдарыць тварам у гразь (разм., адабр.) — паказаць сябе як найлепш.
Як гразі чаго (разм.) — вельмі многа.
Грыбоў сёлета як гразі.
|| прым. гра́зевы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Г. паток.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
гразь ж.
1. в разн. знач. грязь;
непрахо́дная г. — непрола́зная грязь;
абрасці́ гра́ззю — обрасти́ гря́зью;
2. только мн., мед. гря́зи;
◊ змяша́ць з гра́ззю — смеша́ть с гря́зью;
абліва́ць гра́ззю — облива́ть гря́зью;
вы́цягнуць з гра́зі — вы́тащить из гря́зи;
як гра́зі — у́йма;
мясі́ць г. — меси́ть грязь;
утапта́ць у г. — втопта́ть в грязь;
не ўда́рыць тва́рам у г. — не уда́рить лицо́м в грязь;
зарасці́ гра́ззю — зарасти́ гря́зью;
па ву́шы ў гра́зі — по́ уши в гря́зи;
з гра́зі не выла́зіць — из гря́зи не вылеза́ть;
нае́лася жа́ба гра́зі — погов. воро́тит ры́ло;
сей у г., бу́дзеш князь — посл. сей в грязь, бу́дешь князь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
гразь, ‑і, ж.
1. Вязкая, размяклая ад вады глеба. Непралазная гразь. □ Кажуць: вясной бочка вады — лыжка гразі, а ўвосень лыжка вады — бочка гразі. З нар. Брычка ехала па гразі, калёсы плюхаліся ў глыбокія калдобіны, конь ішоў размашыстай хадой, і пырскі з-пад яго ног ляцелі ва ўсе бакі. Чарнышэвіч.
2. толькі мн. (гра́зі, ‑яў). Марскі або азёрны іл, які мае лекавыя ўласцівасці. Лячыцца гразямі.
3. Разм. Бруд, нечыстоты. Лазняў болей — больш здароўя, Гразь жа нам нясе хваробу. Крапіва. У хату.. [Якіма] хоць і носа не паказвай — бруд, гразь, чарната, але знадворку хата мае зусім шляхецкі выгляд. Колас.
4. перан. Разм. Пра што‑н. ганебнае, подлае, нізкае. Ганна сэрцам тут пачула Гразь душы яго і бруд. Колас. З усходу вецер-буралом Змятае гразь на сваім шляху. Купала.
•••
Абліць граззю гл. абліць.
Выцягнуць з гразі гл. выцягнуць.
Зарасці граззю гл. зарасці.
Затаптаць у гразь гл. затаптаць.
Змяшаць з граззю гл. змяшаць.
Не ўдарыць (не упасці, не пляснуцца) тварам у гразь гл. ударыць.
Як гразі чаго — вельмі многа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гразь ж
1. (вязкая глеба) schlámmiger Bóden;
2. (бруд) Schmutz m -es; Kéhricht n -(e)s, Müll m -(e)s (смецце); Dreck m -(e)s, Únrat m -(e)s (нечыстоты);
3. мн:
гра́зі мед Bádeschlamm m -(e)s, Schlámmbäder pl;
◊ змяша́ць з гразёю in den Schmutz zíehen*; mit Schmutz [Dreck] bewérfen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
гразь
Том: 7, старонка: 131.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)
Гразь ’гразь’ (БРС, Шат., Касп.). Рус. грязь, укр. грязь, ст.-рус. грѧзь, чэш. hřez, серб.-харв. гре̑з, славен. grêz. Прасл. *gręzь суадносіцца з дзеясловамі *gręznǫti, *gręziti (бел. гра́знуць, рус. гря́знуть, чэш. hřeznouti, серб.-харв. гре̏знути і г. д.). У аснове ляжыць *gręz‑, якое параўноўваюць з літ. grīmsti ’тануць’. Гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 125–126; Фасмер, 1, 467–468. Аблаўтны варыянт — *grǫz‑ (напр., *grǫznǫti, *grǫzъ): параўн. бел. гру́знуць, груз, рус. гру́знуть, груз, укр. гру́знути, груз (апошняе азначае ’балота’). Гл. Фасмер, там жа; Трубачоў, там жа, 151. Адносна ўкр. (resp. бел.) грязь не пераконвае Слаўскі, 1, 361–362.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гразь; балота (разм.); каша, калатуша (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
гразь
1. Размоклая зямля на дарозе; багна, бруд (БРС). Тое ж баўту́ха, калату́ха, калату́ша, блінцы́, калані́ца, па́валка (Слаўг.), уме́т (Кір. Тураўскі XII ст. Хрэст. па гіст. бел. м. 1961, 19, 504).
2. Гразкае месца, дзе падоўгу стаіць вада (Слаўг.).
3. Пыл, смуга на зямлі вясной (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
гразі́шча, -ы, ж. (разм.).
Вялікая гразь.
Г. — не вылезці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прысо́хлы, -ая, -ае.
Які прысох, прыстаў.
Прысохлая да ботаў гразь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)