джга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак. (разм.).
1. каго (што). Калоць, раніць джалам (пра насякомых, змей).
Авадні і сляпні джгалі нясцерпна.
2. Хутка ісці або бегчы.
Лявон джгаў без аглядкі.
|| аднакр. джгану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ і джгнуць, -ну, -неш, -не; -нём, -няце́, -нуць; -ні.
|| наз. джга́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пажа́р, -ру м. пожа́р; (о лесном или степном пожаре — ещё) пал;
◊ (бе́гчы) як на пажа́р — (бежа́ть) как на пожа́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Перадзыга́ць ’пераскокваць’ (Сцяшк. Сл.), перадзы́гнуць ’пераскочыць’ (Скарбы). Да пера- (гл.) і дзыгаць, якое, магчыма, з польск. беласт. dżygać ’скакаць; хутка бегчы’, параўн. джг̆аць (гл.): сувязь з літ. dýgti ’бегчы, калоць; расці’ (Лаўчутэ, Балтизмы, 141) з-за фармальных адрозненняў неабавязковая.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пожа́р пажа́р, -ру м.;
◊
(бежа́ть) как на пожа́р (бе́гчы) як на пажа́р;
не на пожа́р не на пажа́р.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ёсць¹.
1. Форма цяпер. часу ўсіх асоб адз. і мн. ліку дзеяслова быць; існуе, маецца ў наяўнасці.
Ё. сябры.
Ё. спадзяванне.
2. Служыць звязкай у састаўным іменным выказніку.
Што ё. сумленне? Закон ё. закон.
Гаспадарка ё. мая апора.
◊
Што ёсць духу (разм.) —
1) вельмі хутка (бегчы, ехаць і пад.);
2) вельмі моцна (крычаць і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
угна́цца, уганю́ся, уго́нішся, уго́ніцца; угна́ўся, -на́лася; уганіся; зак., за кім-чым.
1. Пабегчы так, каб дагнаць.
У. за хлопчыкам.
2. (звычайна з адмоўем). Не адстаючы, ісці, бегчы за кім-, чым-н.
За вамі не ў.
3. (звычайна з адмоўем), перан. Зраўняцца з кім-, чым-н. у чым-н.
За ім у рабоце ніхто не ўгоніцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Патарыба́ніць ’бегчы’ (Інстр. III). Да прасл. terti (Куркіна, Этимология–1980, 24) > terati ’гнаць, бегчы’ (в.-луж. ćerić ’лавіць’, ст.-чэш. poteriti, vteriti ’неадступна ісці, бегчы за кім-н.’, славен. tėrjati), якое пазней набыло экспрэсіўныя суфіксы — патараніць (гл.), патарабаніць — магчыма, пад уплывам цюрк., параўн. тат. daraban ’барабану > тарабан ’тс’, тарабаніць: вяц. ’біць, барабаніць’, бел. ’моцна стукаць’, ’хутка несці нешта вялікае’, польск. potarabanić ’ісці з цяжкасцю’, усх.-чэш. tarabit ’несці з намаганнем’. Аб мене а > ы гл. Карскі, 1, 103.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прышпо́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., каго.
Ударыць каня шпорамі пад бакі, прымушаючы бегчы хутчэй. Коннікі прышпорылі коней і праз некалькі секунд апынуліся каля сялян. Пальчэўскі. [Андрушка] .. прышпорыў каня і аж угалоп пусціўся па вуліцы. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лямце́ць ’ісці трушком, бегчы’ (слонім., Жыв. сл.). Няясна. Магчыма ад ляце́ць з устаўным ‑м‑ (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трухце́ць ‘бегчы трушком, трухаць’ (Скарбы). Магчыма, кантамінацыя папярэдняга слова з трух‑трух — гукаперайманнем бегу дробнай рыссю (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)