цяпе́рашні, ‑яя, ‑яе.

1. Які існуе цяпер, мае адносіны да сучаснасці. Цяперашнія маркі тэлевізараў. □ [Сухадольскі:] — Папрацавалі нядрэнна. А якія цяжкасці перамаглі! Хіба цяперашнія маладыя ведаюць што-небудзь падобнае? Крапіва. // Які з’яўляецца кім‑, чым‑н., працуе кім‑н. у сучасны момант; такі, які ёсць зараз (у процілегласць таму, што было даўней). Цяперашнія суседзі. □ — А гэта, — Ваўчок кіўнуў на Паходню, — цяперашні парторг эмтээс. Хадкевіч. Прыйшлі аднойчы старшыня сельсавета з сакратаром, а з імі разам Цімох, брыгадзір цяперашні. Адамчык.

2. у знач. наз. цяпе́рашняе, ‑яга, н. Тое, што ёсць, адбываецца зараз, цяпер; падзеі сучаснасці. А мінулае і цяперашняе моцна злучаны паміж сабою. Колас. Успомніць мінулае і параўнаць яго з цяперашнім, дык гэта — ноч і дзень, неба і зямля. Кулакоўскі.

•••

Цяперашні час гл. час (у 6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шча́ўе, ‑я, н.

1. Шматгадовая травяністая і паўкустовая расліна сямейства драсёнавых, лісце якой мае кіслы смак і ўжываецца ў ежу. Такое высокае і сакавітае шчаўе расло, што між яго трэба было адшукваць рэдкія і хілыя кусцікі чырвонай канюшыны. Пянкрат. Вася натрапіў на багатую шчаўем мясціну і апусціўся на калені. Курто. Юстына кожны год рабіла тры градкі і сеяла на іх шчаўе. Гартны. // Лісце, сцябло такой расліны. Цяпер, седзячы ля стала, на табурэціку і перабіраючы шчаўе, Васілінка ўспамінае сваё небяспечнае падарожжа. Ус.

2. Страва, прыгатаваная з лісця гэтай расліны. Іванка і бацька хутка пасёрбалі шчаўя, забеленага малаком. Мележ. Потым разведчык, зацягнуўшы на выцвіўшай гімнасцёрцы ўсе свае «кавалерыйскія» рамяні, сядзеў за сталом і вельмі ахвотна сёрбаў шчаўе, сяк-так засіўленае смятанай. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

я́касць, ‑і, ж.

1. Характэрная адзнака, істотная ўласцівасць, якая адрознівае адзін прадмет ад другога. Страявы афіцэр, капітан, гэты чалавек дзіўным чынам спалучаў у сабе многія якасці, самыя супрацьлеглыя. Шамякін.

2. Ступень прыгоднасці, вартасці чаго‑н. Якасць прадукцыі. □ [Гарлахвацкі:] Што да даклада, то ад яго якасці залежыць ваш [Тулягі] лёс у першую чаргу. Крапіва. Міхась лічыцца сёння.. адказным за якасць друку. Брыль. Аптымістычнасць — выдатная якасць мастацтва. Бугаёў.

3. У філасофіі — катэгорыя, якая выражае істотную пэўнасць прадмета, дзякуючы якой ён з’яўляецца іменна гэтым прадметам, а не іншым. Пераход колькасці ў якасць.

4. У шахматнай гульні — розніца ў цэннасці цяжкай фігуры (ладдзі) у параўнанні з лёгкай фігурай (канём, сланом).

•••

Дзяржаўны знак якасці гл. знак.

Інспекцыя па якасці гл. інспекцыя.

У якасці каго-чаго — як хто‑н. або што‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вкус

1. в разн. знач. смак, род. сма́ку м.;

го́рький, сла́дкий вкус го́ркі, сало́дкі смак;

есть со вку́сом е́сці са сма́кам;

на вкус на смак;

прийти́сь по вку́су прыйсці́ся да сма́ку;

приба́вить со́ли по вку́су даба́віць со́лі на смак;

не по вку́су не да сма́ку;

2. перен. густ, род. гу́сту м.;

челове́к со вку́сом чалаве́к з гу́стам;

одева́ться со вку́сом апрана́цца з гу́стам;

худо́жественный вкус маста́цкі густ;

◊

войти́ во вкус адчу́ць (пачу́ць) смак;

не в его́ вку́се не на яго́ густ, не пад густ яму́;

(прийти́сь) по вку́су (прыйсці́ся) да гу́сту, упадаба́цца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

поди́ разг.

1. (повелительное наклонение от глаг. пойти) ідзі́, хадзі́;

поди́ прочь! ідзі́ прэч;

поди́ сюда́, поди́-ка сюда́! хадзі́ сюды́!;

2. (в знач.: попытайся) паспрабу́й;

поди́-ка его́ уговори́ паспрабу́й яго́ ўгавары́;

3. вводн. сл. віда́ць, му́сіць;

а ты, поди́, и пове́рил ему́? а ты, віда́ць (му́сіць), і паве́рыў яму́?;

4. в знач. част. (вот ещё) глядзі́, бач;

поди́ како́е де́ло! глядзі́ (бач) яка́я спра́ва!;

да вот поди́те же! ды вось глядзі́це ж (ба́чыце ж, ма́еце ж)!;

поди́-ка вот, что де́лается! вось глянь (ба́чыш), што ро́біцца!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

свали́ть сов.

1. в разн. знач. звалі́ць, мног. пазва́льваць; (дерево — ещё) спусці́ць, мног. паспуска́ць; (в одно место, с повозки и т. п. — ещё) звярну́ць; (вину на кого-л. — ещё) звярну́ць;

свали́ть де́рево звалі́ць (спусці́ць) дрэ́ва;

ве́тер свали́л с ног ве́цер звалі́ў з ног;

свали́ть дрова́ в ку́чу звалі́ць (пазва́льваць, звярну́ць) дро́вы ў ку́чу;

свали́ть се́но с пово́зки звалі́ць (звярну́ць) се́на з во́за;

боле́знь его́ свали́ла хваро́ба яго́ звалі́ла;

свали́ть вину́ на друго́го звалі́ць (звярну́ць) віну́ на друго́га;

2. (уменьшиться, ослабеть) разг. спа́сці;

жар к ве́черу свали́л гарачыня́ пад ве́чар спа́ла;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

треща́ть несов.

1. в разн. знач. трашча́ць;

лёд трещи́т лёд трашчы́ць;

пол трещи́т падло́га трашчы́ць;

моро́з треща́л маро́з трашча́ў;

в траве́ треща́ли кузне́чики у траве́ страката́лі ко́нікі;

песо́к треща́л у него́ на зуба́х пясо́к трашча́ў у яго́ на зуба́х;

ко́фточка трещи́т по швам ко́фтачка трашчы́ць па швах;

треща́ли автома́ты трашча́лі аўтама́ты;

голова́ трещи́т галава́ трашчы́ць;

2. перен. (говорить быстро, много, не умолкая), разг. трашча́ць, лапата́ць;

◊

за уша́ми трещи́т аж нос у пры́сядкі гуля́е (ідзе́); аж ву́шы трашча́ць;

у́ши треща́т ву́шы трашча́ць;

треща́ть по всем швам трашча́ць па ўсіх швах.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

быть несов., в разн. знач. быць;

быть (чему) быць (чаму), а чаще переводится глаголом быть в соответствующем лице будущего времени;

быть бу́ре бу́дзе бу́ра, быць бу́ры;

быть тебе́ бу́дзеш ты, быць табе́;

будь (в знач.: если бы) калі́ б… быў (была́, было́), каб… быў (была́, было́);

будь он учёным, он бы… калі́ б (каб) ён быў вучо́ным, ён бы…;

не будь калі́ б не быў (не была́, не было́);

не будь у него́ друзе́й, он бы… калі́ б (каб) не было́ ў яго́ сябро́ў, ён бы…;

будь то (в знач.: всё равно кто, что) няха́й гэ́та, няха́й гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць), ці гэ́та, ці гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць);

будь то сам профе́ссор няха́й гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар, ці гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар,

◊

будь, что буде́т а ўжо ж што бу́дзе, няха́й бу́дзе, што бу́дзе; што бу́дзе, то́е бу́дзе;

была́ не была́ было́ не было́, ці пан, ці прапа́ў;

как бы то ни́ было як бы там ні было́;

и был тако́в то́лькі яго́ і ба́чылі, і знік;

быть по сему́ уст. няха́й бу́дзе так;

как быть? што рабі́ць?;

ста́ло быть зна́чыць, выхо́дзіць;

так и быть няха́й бу́дзе так, (ладно) до́бра;

на́до быть (вероятно) ма́быць, напэ́ўна, му́сіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

подверга́ться возвр., страд. падвяргацца; однако лучше переводить (и чаще так и переводится) сочетаниями вспомогательного глаг. подвергать и возвратными формами этих соответствий (см. подверга́ть), а также оборотами с другими глаг., в частности, в знач. попадать в какое-л. состояние, положение, становиться предметом какого-л. действия; трапля́ць, папада́ць (у што); падпада́ць (пад што); зазнава́ць (што); зве́дваць (што); перано́сіць (што), цярпе́ць (што, ад чаго); адчува́ць (што);

подверга́ться кри́тике падвярга́цца кры́тыцы (крытыкава́цца);

подверга́ться нападе́нию падвярга́цца напа́ду;

подверга́ться побо́ям быць пабі́тым;

го́род три́жды подверга́лся бомбардиро́вке го́рад тро́йчы быў бамбардзірава́ны (бамбардзірава́ўся);

подверга́ться наказа́нию быць кара́ным, кара́цца;

подверга́ться обсужде́нию абмярко́ўвацца, быць на абмеркава́нні;

подверга́ться обстре́лу абстрэ́львацца, быць пад абстрэ́лам;

подверга́ться опа́сности трапля́ць у небяспе́ку;

подверга́ться влия́нию падпада́ць пад уплы́ў;

больны́е подверга́ются опера́ции хво́рым ро́біцца апера́цыя;

подверга́ться экза́мену экзаменава́цца;

подверга́ться взыска́нию падпада́ць пад спагна́нне, не́сці спагна́нне;

подверга́ться де́йствию луче́й падпада́ць пад дзе́янне прамянёў (праме́няў), адчува́ць на сабе́ дзе́янне прамянёў (праме́няў);

подверга́ться гне́ву падпада́ць пад гнеў, зазнава́ць (зве́дваць, перано́сіць, цярпе́ць) гнеў;

э́та страна́ ча́сто подверга́ется наводне́ниям у гэ́тай краі́не ча́ста быва́юць паво́дкі;

он подверга́ется насме́шкам з яго́ смяю́цца, яго́ бяру́ць на смех;

подверга́ться измене́ниям змяня́цца, быць зме́нным;

подверга́ться сомне́нию бра́цца пад сумне́нне;

подверга́ться штра́фу штрафава́цца;

подверга́ться пы́тке катава́цца;

подверга́ться ри́ску рызыкава́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стать​I сов.

1. в разн. знач. стаць;

ни стать ни сесть ні стаць ні се́сці;

часы́ ста́ли гадзі́ннік стаў;

река́ ста́ла рака́ ста́ла;

стать ла́герем стаць ла́герам;

стать за стано́к стаць за стано́к;

стать на я́корь стаць на я́кар;

стать в па́ры стаць у па́ры;

стать на своё ме́сто стаць на сваё ме́сца;

2. (обойтись в какую-л. цену) разг. каштава́ць, абысці́ся; уско́чыць;

э́то мне ста́нет в копе́ечку гэ́та мне абы́дзецца (уско́чыць) у капе́ечку;

◊

стать в тупи́к стаць у тупі́к;

его́ не ста́ло яго́ не ста́ла;

во что бы то ни ста́ло што б там ні было́, чаго́ б гэ́та ні каштава́ла;

ста́ло быть зна́чыць, такі́м чы́нам;

стать у вла́сти стаць на чале́ ўла́ды, узя́ць ула́ду;

стать на ра́вную но́гу (с кем-л.) стаць на ро́ўную нагу́ (з кім-небудзь);

стать поперёк го́рла стаць упо́перак го́рла;

стать поперёк доро́ги стаць упо́перак даро́гі;

стать на (чью-л.) сто́рону стаць (на чый-небудзь) бок;

стать на пути́ стаць на шляху́;

за чем де́ло ста́ло? у чым затры́мка?, што перашкаджа́е?;

за ним де́ло не ста́нет за ім затры́мкі не бу́дзе;

не привыка́ть стать не прывыка́ць;

с него ста́нет ён (гэ́та) мо́жа, ад яго́ мо́жна чака́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)