урасці́, урасту, урасцеш, урасце; урасцём, урасцяце, урастуць; пр. урос, урасла, ‑ло; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Па меры росту пранікнуць углыб, прарасці ўнутр. Моладзь наўтыкала вярбовых калоў, і ўраслі яны ў зямлю, распусцілі вецце. Чарнышэвіч. Каб не засохнуць і прыносіць ураджай, .. [яблыні] неабходна было падняцца, урасці карэннем у гэтую глебу. Сяргейчык. / у перан. ужыв. Аднавяскоўцы ж кажуць інакш. Самусь, маўляў, урос у зямлю па калені, нішто яго не скруціць, не выкарчуе аніякі сівер. Б. Стральцоў.
2. перан. Арганічна, па меры развіцця, увайсці ў састаў чаго‑н. Наватарская па форме і зместу, паэма А. Куляшова «Сцяг брыгады» арганічна ўрасла ў нацыянальную літаратуру і фальклор, яна цесна звязана з рускай класікай. Гіст. бел. сав. літ.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асесці, уехаць у зямлю. Хатка такая старая, што амаль па вокны ўрасла ў зямлю. Гаўрылкін. Кладка ўрасла ў зямлю, некалькі жэрдак зламалася, але хадзіць па ёй усё яшчэ было можна. Асіпенка. / у перан. ужыв. Як не ўрасці ў зямлю, Калі Чаўпе другі па-шчырасці: — Бач, гераініны пайшлі, Турбот хапіла вырасціць... Барадулін.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Зарасці, парасці. Урос пагорак жорсткаю травою. Вітка. Густа ўрасла лесам зямля. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Адбі́цца ’пакрыцца (пра кабылу)’ (Сцяц.), польск. (паўдн.-усх.) odbić się ’тс’ калька з літ. atsimùšti ’адбіцца, пакрыцца’ (гл. Чэкман, Baltistica, VIII (2), 1972, 149).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бло́нне ’адкрытае месца, поле’ (Нас.), ’роўная нізіна, заліўны луг’ (Яшкін). Запазычанне з польск. błonie ’луг, паша, выган’. Параўн. бало́на 2 (там і літ-ра).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Брунта ’частка збруі’. Запазычанне з літ. brañ(k)tas ’тс’ (дакладней, з дыял. аукштайтскай формы, дзе ‑an‑ > ‑un‑). Гл. Урбуціс, Baltistica, V (1), 51.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Клымза́ ’кульгавы’ (клыбач ’хто клыбае’) (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. klipsà ’тс’ (Сл. паўн.-зах., 2, 482). Гл. клыпаць. Экспрэсіўная назалізацыя: *клыпса > *клымпса > клымза.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кна́йпа ’шынок’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. knáipė, ням. Kneipe ’тс’ (там жа, 490). Праз польск. knajpa ’тс’ з ням. Kneipe (Слаўскі, 2, 284).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кні́жыць ’капрызіць, плакаць, вішчаць’ (Сл. паўн.-зах.). Да кніга 2 (гл.) або пад уплывам балтыйскіх форм (літ. knigždė́ti ’тс’) (Сл. паўн.-зах., 490–491).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кроўш ’бераг ракі, абрывісты бераг, завадзь’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kriaušis ’абрыў, круча, круты бераг’ (там жа, 2, 525). Запазычанне з літоўскай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ку́цу-ку́цу, куць-куць ’выгукі, якімі падклікаюць свіней’ (ТС, Сл. паўн.-зах., Нар. сл.). Укр. куць‑куць ’падзыўныя для свінні’, літ. kuc‑kuc ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кяту́рка ’клін, які ўшываецца паміж калашын штаноў, шырынка’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. ketùrka ’шырынка’ (Там жа, 2, 598), ’прарэх (у штанах)’ (Шатал.). Балтызм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)