схудне́лы, ‑ая, ‑ае.
Моцна пахудзелы, худы. [Шабуніха] азірнулася на голас, убачыла старую жанчыну са схуднелым, зняможаным тварам. Мележ. Дзіця так і заснула ў .. [дзеда] на руках — бруднае, схуднелае і стомленае. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ *Наге́льніца, наг§лныца ’раптоўная смерць’ (драг., Нар. лекс.), сюды ж naeŚAHo ’неадкладна, дазарэзу’, наг$лный ’неадкладны’ (драг., З нар. сл.). Пры наяўнасці эўфемістычнага на́гла ’смерць’ (гл.) хутчэй за ўсё звязана з на́глы (< *naglb) ’хуткі, раптоўны’, гл. таксама нагильны; Лаўчутэ непераканаўча збліжае з літ. pageli, pagele ’сырое прамозглае надвор’е, моцны боль’ ад літ. gelti ’моцна, нясцерпна балець; жаліць, раніць’ (Балтизмы, 29), запазычанага ў бел. мову, параўн. геліць ’моцна хацець; ныць; качанець; ванітаваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спры́та ‘прыстасаванне (кол), з дапамогаю якога моцна сціскаецца вяроўка пры звязванні паклажы, закрутка’ (Сцяц. Сл.), сюды ж спры́ціць ‘моцна звязаць (спавіць)’ (там жа), спры́ціцца ‘загінуць, памерці’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. запры́ць ‘туга звязаць пры дапамозе закруткі’ (ваўк., Сл. ПЗБ), пры́тны ‘круты’ (Сцяшк.), што дазваляе суаднесці з *prъtiti ‘круціць , роднасным літ. spráusti ‘уціскваць’, sprũsti ‘вырывацца, выслізгацца’. Гл. прыткі 1, прытыць. Сюды ж, відаць, спры́ты ‘ражкі (у коласе)’ (Сцяшк. Сл.) на аснове вобразнага пераносу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адтрэ́сці, ‑трасу, ‑трасеш, ‑трасе; пр. адтрос, ‑трасла, ‑трасло; зак., што.
1. Моцна ўстрэсваючы што‑н., выдаліць (пыл, гразь і інш.).
2. Пашкодзіць трасеннем. Адтрэсці сабе ўсё нутро па дрогкай дарозе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ідыёт, ‑а, М ідыёце, м.
1. Разумова адсталы, недаразвіты, прыдуркаваты чалавек.
2. Разм. лаянк. Дурань, тупіца. Кюблер паморшчыўся, нібы ў яго моцна забалеў зуб, некага вылаяў: — Ідыёт! Заўсёды спяшаецца. Шамякін.
[Ад грэч. idiōtēs — невук.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крэ́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм. Тое, што і крактануць. А калі потым ён выпіў і сам, то ад здавальнення моцна крэкнуў — гарэлка, наліўка на вішні, была дужа добрая. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прымацава́цца, ‑цуюся, ‑цуешся, ‑чуецца; зак.
1. Моцна, трывала далучыцца, прыстаць.
2. Стаць на ўлік дзе‑н. Прымацавацца да паліклінікі. □ [Лютынскі:] Ведаеш, Мікола. Я хачу да якой-небудзь вытворчай ячэйкі прымацавацца. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разбраха́цца, ‑брашуся, ‑брэшашся, ‑брэшацца; зак.
Разм. Пачаць доўга і моцна брахаць. Як разбрахаліся сабакі, з хаты да аконнай шыбы прыліп нейчы твар. Галавач. // Дапускаць лаянку, ужываць грубыя словы. Разбрахаўся хлопец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разраўці́ся, ‑равуся, ‑равешся, ‑равецца; ‑равёмся, ‑равяцеся; зак.
Разм.
1. Узняць моцны, працяжны роў (пра жывёл).
2. Моцна, голасна расплакацца; разрыдацца. Шурка разроўся і пабег ад свіней да чарады кароў. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гвазда́ць ’моцна біць’, гваздзі́ць ’тс’, таксама гваздану́ць (Нас., БРС, Бяльк., Шатал.). Першаснае значэнне ’забіваць, забіць гвозд’. Слав. (прасл.?) *gvozditi (гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 184–185).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)