се́мя, се́мя і се́мені, Д се́мю і се́мені, В се́мя, Т се́мем і се́менем, М (аб) се́мі і се́мені, н.
1. Зачатак расліны, які складаецца з зародка і абалонкі, зерне.
Льняное с.
2. перан. Зародак, крыніца чаго-н.
С. навукі засявай!
3. Тое, што і сперма.
|| памянш. се́мечка, -а, мн. -і, -чак, н. (да 1 знач.).
|| прым. се́мявы, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Семявыя залозы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
слаба... і слаба-...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:
1) слабы (у 1 знач.), напр.: слабаактыўны, слабавыражаны, слабадакладны (спец.);
2) слабы (у 2 знач.), напр., слабабачанне (спец.);
3) слабы (у 6 знач.), напр.: слабаалкагольны, слабасалёны;
4) з малой колькасцю чаго-н., напр.: слабаваданосны, слабагліністы, слабажалезісты;
5) злёгку ці недастаткова, напр.: слаба-жоўты, слабазаселены, слабапранікальны, слабаразвіты, слабарастваральны;
6) малы, напр., слабарослы (пра расліны: малой вышыні; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
элі́та, -ы, ДМ -лі́це, ж., зб.
1. Лепшыя расліны, насенне або жывёлы, якія па сваіх якасцях найбольш прыдатныя для далейшага развядзення (спец.).
2. Прывілеяваныя вярхі грамадства або якой-н. яго часткі; вышэйшы клас.
Уваходзіць у эліту беларускага бізнесу.
3. Лепшыя прадстаўнікі грамадства.
Навуковая э.
|| прым. элі́тны, -ая, -ае (да 1 знач.) і эліта́рны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Элітнае насенне.
Элітны рэстаран.
Элітарная культура.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лапа́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Невялікая лапата.
2. Тое, што і лопасць (у 2 знач.).
Лапаткі турбіны.
3. Плоская шырокая косць трохвугольнай формы ў верхняй частцы спіны.
4. Плоскі няспелы стручок гароху ці іншай бабовай расліны.
Лапаткі гароху.
◊
Ва ўсе лапаткі (бегчы; разм.) — вельмі хутка.
Палажыць (класці) на лапаткі — пры дужанні (па)валіць саперніка на спіну, а таксама наогул перамагчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сямёнава кроў ’святаяннік, Hypericum L.’ (Кіс., Бяльк.). Сувязь з уласным імем Сямён застаецца няяснай, магчыма, вынік замены ўласнага імені Ян, Іван, параўн. іншыя назвы расліны святаянскае зелле, зелле св. Івана (Кіс.), укр. Іванова кров (Макавецкі, Sł. botan.), гл. свентаянскае зелле, святаяннік; другая частка назвы звязана з колерам: сямёныва кроў — цьвет жоўтый, а як натрэш, дык красна (Бяльк.), параўн. іншыя назвы расліны: крываўнік, заячча кроў і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
акрыя́ць сов.
1. опра́виться; (о растениях) ожи́ть;
а. пасля́ хваро́бы — опра́виться по́сле боле́зни;
а. пасля́ пажа́ру — опра́виться по́сле пожа́ра;
пасля́ дажджу́ раслі́ны ~я́лі — по́сле дождя́ расте́ния о́жили;
2. перен. воспря́нуть ду́хом
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
культу́рны в разн. знач. культу́рный;
~ная рэвалю́цыя — культу́рная револю́ция;
к. чалаве́к — культу́рный челове́к;
~ныя на́выкі — культу́рные на́выки;
~ная камі́сія — культу́рная коми́ссия;
~ныя раслі́ны — культу́рные расте́ния;
к. слой зямлі́ — культу́рный слой земли́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Багно́ўка ’расліна Empetrum nigrum L.’, таксама багнаўка (Кіс.). Ад ба́гна (гл.). Па месцу бытавання расліны (сустракаецца на сфагнавых балотах і ў сасновых лясах).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пылю́шнік ’расліна Thalictrum L.’ Няясна, магчыма, да пыліць ’пускаць пылок’; адносна гэтай і іншых назваў расліны гл. Кісялеўскі, Аб нек. асабл., 26–27.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сурэніца (суреница) ’вежавіца, Turitis glabra L.’ (Меер Крыч.). Няясна (памылкова запісанае сурэпіца, гл. наступнае слова, аднак падобных назваў для ўказанай расліны не адзначана).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)