Ба́іць ’гаварыць, пускаць чуткі; малоць глупства, пустасловіць; расказваць казкі’ (Нас., Бяльк.), ба́яць (Шат., Касп.). Рус. ба́ить, ба́ять, укр. ба́яти ’апавядаць; вядзьмарыць’, польск. bajać, чэш. bájiti ’гаварыць’, балг. ба́я ’вядзьмару’, серб.-харв. ба̏јати ’тс’ і г. д. Прасл. bajati bajǫ да і.-е. *bhä‑ (: *bhō‑) ’гаварыць’: ст.-грэч. φημί, φᾱμί ’гавару’ φήμη, φᾱ́μα ’голас, чуткі’, φωνή голас’, лац. fāri ’казаць’, fāma ’слава, чуткі, апавяданне і г. д.’ Бернекер, 39; Фасмер, 1, 140; Кюнэ (Poln., 42) лічыць паланізмам (польск. bajanie) і аддзеяслоўнае ба́енне (Касп., Нас.). Няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гаво́рка ’размова’ (БРС, Гарэц., Мядзв., Касп., Бяльк.), ’гутарка, размова’ (Яруш., БРС, Нас.), ’гаворка, дыялект’ (БРС, Яруш., Гарэц., Нас., Касп., Шат.), ’пагалоскі, размовы’ (БРС, Бяльк.), ’манера гаварыць, акцэнт мовы’ (Гарэц., Мядзв., Бяльк.). Рус. дыял. (смал., пск.) ’гутарка, размова; погалас, чуткі; манера гаварыць, вымаўленне; гаворка, дыялект; настаўленне, славеснае павучанне’, укр. гові́рка ’вымаўленне, манера гаварыць; дыялект, гутарка, гаварэнне; погалас, плётка’. Усх.-слав. утварэнне ад *govoriti па прасл. мадэлі «дзеяслоўная аснова + суф. *‑ka», якая мела значэнне галоўным чынам nomen actionis (*govorъka). Параўн. балг. падобныя фармацыі (з прэфіксамі) погово́рка, угово́рка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заіка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. Гаварыць з цяжкасцямі, мімаволі паўтараць адны і тыя ж гукі, склады.
2. перан., пра каго-што, аб кім-чым і са злуч. «што». Упамінаць мімаходзь, асцярожна, намёкамі (разм.).
Яна пра доўг і не заікаецца.
|| зак. заікну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся.
|| наз. заіка́нне, -я, н. (да 1 знач).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ілга́ць і (пасля галосных) лгаць, (і)лгу, (і)лжэш, (і)лжэ; (і)лжом, (і)лжаце́, (і)лгуць; (і)лжы; незак.
Гаварыць няпраўду.
І. у вочы.
Хто сам ілжэ, той нікому не верыць (прыказка).
|| зак. салга́ць, -лгу́, -лжэ́ш, -лжэ́; -лжо́м, -лжаце́, -лгу́ць; -лжы́ і налга́ць, -лгу́, -лжэ́ш, -лжэ́; -лжо́м, -лжаце́, -лгу́ць; -лжы́
|| наз. ілга́нне і (пасля галосных) лга́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ве́рыць, -ру, -рыш, -рыць; незак.
1. у што. Быць перакананым, упэўненым у чым-н.
В. у перамогу.
В. у чалавека.
Не в. сваім вушам або сваім вачам (гаварыць, калі гутарка ідзе пра што-н. малаверагоднае).
2. у што і чаму. Прымаць за праўду, лічыць верагодным.
В. у сны і прыметы.
3. каму. Цалкам давяраць.
Веру яго словам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паро́ць², пару́, по́раш, по́ра; пары́; незак., што.
1. Разразаць, раз’ядноўваць па швах (сшытае).
П. стары халат.
2. У выразах: пароць глупства (разм.) — рабіць або гаварыць абы-што; пароць гарачку (разм., неадабр.) — рабіць што-н. неабдумана, паспешліва.
|| зак. распаро́ць, -пару́, -по́раш, -по́ра; -пары́; -по́раты (да 1 знач.).
|| наз. по́рка, -і, ДМ -рцы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лы́ка, -а, мн. -і, лык, н.
Луб маладой ліпы і некаторых іншых дрэў у выглядзе вузкіх палос, з якіх плятуць лапці.
Драць л.
Лапці з лык.
◊
Лыка не вяжа хто (разм.) — настолькі п’яны, што ледзь можа гаварыць.
Не лыкам шыты хто (разм.) — разумее, умее не горш за іншых
|| памянш. лы́чка, -а, мн. -і, -аў, н.
|| прым. лы́кавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
меркава́ць, мярку́ю, мярку́еш, мярку́е; мярку́й; меркава́ны; незак.
1. што і з дадан. Гаварыць, разважаць, абмяркоўваць што-н.
М., як жыць далей.
2. Рабіць якія-н. вывады, дапушчэнні.
М. па-свойму.
3. што і з інф. Мець намер, план.
М. паехаць у вёску.
4. пра каго-што і аб кім-чым. Ацэньваць якім-н. чынам, рабіць заключэнне.
М. аб чалавеку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Талкава́ць ’гутарыць, гаварыць; растлумачваць’ (ТСБМ), ’разважаць, доўга і шматслоўна даводзіць’: толкуе — німа чаго слухаць (Федар. 4, Цых.), толкова́ць ’размаўляць, абмяркоўваць’ (ТС), ст.-бел. толковати ’тлумачыць, гаварыць, казаць’ (КГС), сюды ж талкаві́та, талкаві́ста ’разумна, разважна’ (Мат. Маг., Юрч. Вытв.), талко́вы ’змястоўны, разумны, дзелавы, удалы’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Цых.). Да толк, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Галда́вы ’гугнявы’ (Жд. 2). Бясспрэчна, звязана з галдаць ’невыразна гаварыць’, якое адносіцца да галда́ ’галас’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)